AZOREN 

Açores

Terceira

Na onze bezoekjes aan São Miguel, Pico en Horta vliegen we in augustus 2008 wederom naar de Azoren, ditmaal verblijven we op Terceira.
We hebben last-minute een ticket geboekt bij Arke Fly, die ons goedkoper en rechtstreeks naar het eiland brengt. Arke Fly combineert dit jaar São Miguel met Terceira, zodat we op de terugweg een tussenstop zullen hebben.
De internationale luchthaven met een nieuw luchthavengebouw ligt in Lajes, niet ver van het redelijk toeristische Praia Victoria in het oosten van het eiland. Vanuit deze luchthaven verzorgt de Airline van de Azoren, Sata, vluchten naar alle andere eilanden, naar Lissabon en naar de US & Canada.

Terceira, ofwel derde eiland, werd in 1450 als derde ontdekt, en is ook derde grootste eiland na São Miguel en Pico, maar is het meest dichtsbevolkt van de archipel met zo'n 58000 inwoners. Terceira heeft een oppervlakte van 382 km2, met een lengte van zo'n 29 km en het breedste punt is 18 km.

In het holst van de nacht zijn we naar Schiphol vertrokken, waar we rond half 5 's morgens aanwezig willen zijn ivm de verwachte vakantiedrukte. Die blijkt reuze mee te vallen, eigenlijk is het ronduit rustig op Schiphol en we zijn zelfs vrijwel meteen aan de beurt bij de incheckbalie. We hebben Comfort Class geboekt, niet helemaal uit vrije keuze, er was nl geen andere mogelijkheid meer. Ik vind de comfort class niet echt waar bieden voor zijn geld, het zijn wel erg duur betaalde centimetertjes die je hiervoor krijgt. Dit geld besteed ik persoonlijk liever aan leuke uitstapjes op de bestemming, je kunt je euro maar één keer uitgeven, nietwaar? Maar deze tickets waren toch voor een aanbiedingsprijs en mét verplichte comfort class nog de helft goedkoper dan de Sata waarmee we de vorige keren vlogen en waarbij je ook nog eens een stopover in Lissabon hebt.
Alhoewel ik er dus zelf voor een korte vlucht niet voor zou kiezen, was het kleine stukje extra ruimte nou niet onprettig. Maar vooral omdat we met z'n tweeen drie plaatsen hadden konden we ook nog een klein stukje verloren nachtrust inhalen tijdens de vlucht.
We waren op alles voorbereid, Arke Fly staat niet echt goed bekend, maar (ditmaal) hebben we niks te klagen over deze airline.
Na een voorspoedige vlucht landen we keurig op schematijd rond 9 uur 's morgens, op de internationale luchthaven van Lajes. In de aankomsthal worden we gastvrij verwelkomd door Duarte, die al op ons stond te wachten. Hij is de eigenaar van het huis in Serreta dat we voor de komende week van hem mogen huren. Duarte heeft er ook voor gezorgd dat onze huurauto startklaar staat, dus we kunnen ons meteen richting ons nieuwe onderkomen begeven. We rijden dwars over het eiland, waar we al gauw kunnen genieten van de uitbundige natuur en prachtige vergezichten. Het is stralend weer, de zon staat al hoog aan de wolkenloze blauwe hemel. In de verte zien we Sao Jorge liggen en achter dit buureiland rijst de Pico vanuit de oceaan de hoogte in.
Het huis staat midden in het dorp, waar we hartelijk worden begroet door de plaatselijke kruidenier en andere dorpsgenoten.

Onze afgebroken nachtrust en vroege vertrek, samen met het tijdsverschil van 2 uur in ons voordeel, werpt nu zijn vruchten af: we zijn al lang en breed geinstaleerd, wat uitgerust en opgefrist en we hebben nog de hele middag van de aankomstdag vóór ons. Nieuwsgierig als ik ben, wil ik meteen verder de buurt gaan verkennen en nadat we wat in het dorp rondgeslenterd hebben, besluiten we over de kustweg richting Angra do Heriosmo te rijden. Onderweg ontdekken we een aardig restaurantje voor de lunch waar we heerlijk in het zonnetje op het terrasje een hapje kunnen eten. Op ons gemak gaan we verder, genietend van de leuke dorpjes aan de kustweg en de schitterende vergezichten.
Net vóór het centrum van Angra is een grote parkeerplaats waar we (gratis) kunnen parkeren en dan slenteren we rustig richting het jachthaventje. Angra is een mooi en sfeervol plaatsje, dat terecht door Unesco op de Werelderfgoed lijst is geplaatst.
We strijken al gauw weer neer op een terrasje, het is nog steeds schitterend weer. Opnieuw blijkt weer eens dat we voor de lekkerste cappuccino echt niet naar Italië hoeven, hier kunnen ze ook een voortreffelijk bakje zetten.
Omdat we voor maandag een afspraak hebben met Duarte die ons graag zijn woonplaats wil laten zien, bewaren we de rest van het stadje tot dan. We blijven nog even lekker relaxen op het terrasje in het zonnetje en ik laat mijn glaasje vinho de lajido uit Pico heerlijk smaken.
Omdat het aanbod van het kleine kruidenierswinkeltje in Serreta nogal beperkt was, gaan we ook nog wat boodschapjes doen in de grote Modelo supermarkt. Dit is een soort van Carrefour in Frankrijk, welliswaar in een iets kleinere, eiland versie. Hier is van alles te koop, van verse vis en vlees, heerlijk uitziend gebak en vele soorten wijn en drank tot en met huishoudelijke artikelen en elektrische apparaten. We kunnen nu de grote Amerikaanse koelkast in ons huis aardig vullen met een natje en een droogje voor de komende week. We letten maar even niet op de calorieën voorlopig, die wandelen we er later wel weer af.
Op het grote televisiescherm bij de kassa's zijn de stierengevechten van het vorige jaar te zien, een echte traditie hier op het eiland. Alhoewel ik niet zo gecharmeerd ben van dit soort van vermaak, wil ik als we de kans krijgen misschien toch wel zo'n gebeurtenis meemaken deze week. Het is toch onderdeel van de cultuur van Terceira. We zullen wel zien wat op ons pad komt de komende dagen.Klik hier om een tekst te typen.

Ook dag 2 is het prima zonnig weer. Na een late brunch willen we een eilandtour gaan maken, maar wel op onze eigen manier. En dat is deze keer relaxt, we zijn hier om uit te rusten van een hectische tijd. We blijven de hele week op dit eiland, dus we hebben alle tijd om ontspannen en op ons gemak het eiland te ontdekken, met de huurauto en te voet. Gisteren hebben we al gezien dat hier mooie wandelroutes zijn, daar zullen we eerdaags ook gebruik van gaan maken.
Vandaag gaan we de andere kant op, we nemen nu de noordkant van de kustweg met als bestemming Biscoitas. Daar schijnt een natuurbad te zijn en met het lekkere zonnetje lijkt het me een prima idee om een frisse duik te gaan nemen. Na een kleine 5 minuten rijden, even voorbij 'ons' dorp zien we de miradouro van Raminho. Overal op het eiland zijn -net als op de andere Portugese eilanden- van deze plekjes aangelegd met soms adembenemende uitzichten. Vaak zijn er kinderspeelplaatsjes en picknick plekjes in de buurt waar de lokale bevolking in het weekendmet het hele ge zin komen barbequen en ontspannen. Hier op de miradouro genieten we even van het wijdse uitzicht over de machtige oceaan en laten we de auto achter voor een kort wandelingetje. Een mooi paadje omgeven met uitbundig bloeiende hortensias en andere bloemen slingert door het bos richting de rotskust. Je waant je hier in de jungle, zo weelderig groen is het.
Een klein uurtje later rijden we weer verder richting het dorpje Raminho, waar we, dorstig van de wandeling en het warme weer, op zoek gaan naar een terrasje. Dat is niet zo makkelijk te vinden, dan maar in het plaatselijke café anno bakker/kruidenierszaakje een paar koele blikjes cola gehaald die we op een bankje met uitzicht op het kerkje opdrinken. Het is een slaperig dorpje, enkele oudere mannen zitten op een ander bankje met elkaar het nieuws van de dag door te nemen. Volgens mij zijn wij daar ook onderdeel van, we hebben nogal bekijks. Veel toeristen komen hier niet.

Via het dorpje Altares komen we in Biscoitos, een dorpje dat ligt op de uitlopers van een lavaveld dat is ontstaan bij de vulkaanuitbarsting van 1761. Hier komen de lekkerste verdelho-wijnen van Terceira vandaan, waarvoor de lava een ideale bodem vormt. In het dorp is een wijnmuseum met proeverij waar de traditionele manier van de produktie van wijn en brandewijn wordt getoont. We willen eerst nog even van het goede weer profiteren en het is nog te vroeg voor wijn, dus het museum laten we voor wat het is. We parkeren de auto voorbij het kleine vissershaventje, waar de kleurrijke bootjes en witte huisjes met rode daken mooi afsteken bij de zwarte lavarotsen. Even verderop ligt het zeewaterzwembad. Tussen de grillige, pikzwarte lavarotsen zijn platforms gemaakt, en diverse natuurlijke zwembaden gecreeerd. Het is druk in het lavazwembad, vele locals brengen het weekend door aan en in het kraakheldere water. 

Terceira is het eiland van de Imperios en de Heilige Geest feesten. Vooral op dit eiland heeft ieder dorp en stadje één of meerdere imperios; letterlijk 'huisjes van de heilige geest' . Dit zijn kleine, kleurrijke en uitbundig versierde gebouwtjes, een soort van kapelletjes. Deze zijn overal op de archipel te vinden, maar nergens anders zo veel, zo divers en zo mooi beschilderd als op Terceira. Ook de Heilige Geestfeesten worden nergens op de Azoren zo groots en uitbundig gevierd als hier.

De Azorianen staan erom bekend dat ze vaak en met overgave feestvieren. Vooral in de zomer is er altijd wel ergens in de dorpjes een festival. De festivals hebben een religieuze achtergrond, maar na de plechtige ceremoniën gaat het er vrolijk aan toe. Het belangrijkste is het socializen, op deze feesten wordt als vanouds de kiem gelegd voor vele toekomstige Azorense huwelijken.
's Morgens met de mis beginnen de festiviteiten die tot diep in de nacht doorgaan en jong en oud vanuit het hele eiland verzamelt zich op de dorpspleinen waar het feest zich concentreert.
De meest karakteristieke festivals zijn de feesten van de heilige geest, Festa do Divino Espirito Santo. Bij dit feest staat de império centraal, die eenmaal per jaar speciaal voor dit feest zijn deuren opent. De feesten zijn ooit ontsproten aan de gewoonte van de eilanders de Heilige Geest aan te roepen om hen te beschermen tegen natuurrampen. De traditie kent al generaties een vast patroon. Er wordt iemand tot 'keizer' gekroond, bijvoorbeeld een soldaat die heelhuids uit de oorlog is teruggekomen, of soms ook een klein jongetje. Deze 'imperador' is gedurende de gehele periode van de feesten (en dat zijn de zeven weken na Pasen) 'feestleider' en krijgt daarvoor een kroon en scepter op een zilveren schaal aangereikt. De kroon staat symbool voor het ontvangen van de Heilige Geest.
De kroon vind je ook vaak terug op de impérios, die tijdens de ceremonie als vast herkenningspunt functioneren. Aan het slot van de feestperiode, na hemelvaart, bereiken de feesten hun hoogtepunt. De dorpen staan dan in een soort carnaval op hun kop. Na afloop worden scepter, kroon en schaal van de 'keizer' weer in de império opgeborgen en wordt deze afgesloten tot het volgende jaar.

Van oorsprong is het Festa do Divino Espirito Santo een feest waarbij de armen zich één dag rijk mogen voelen. Ze konden zich dan tegoed doen aan de 'heilige geest soep' die hier verstrekt werd.
Tegenwoordig is het een groot dorpsfeest met dans, muziek en feestbanket met voor iedereen de heilige geestsoep en brood, of het lokale vleesstoofpotje genaamd Alcatra (gestoofd rundsvlees) en vooral veel wijn.
Veelal maken de stiergevechten 'torada á corde' (met de stier aan een touw, zie verderop) onderdeel uit van het feestgedruis.

De imperios staan er overal bij als een plaatje, erg fotogeniek en verleidelijk. Ik kan niet ophouden met fotograferen van de stuk voor stuk prachtige bouwwerkjes. Er zijn er een kleine 70 te vinden op Terceira, dus helaas is mijn collectie niet compleet.

ANGRA DO HEROISMO
De maandag begint met wolken en wat betrokken weer, vannacht heeft het wat geregend. Dus we draaien ons nog eens lekker om en wat later op de ochtend gaan we broodjes en wat lekkers halen voor een langslapersbrunch. Het is echt ideaal voor ons om in alle rust en privacy onze eigen gang te kunnen gaan en niet gebonden te zijn aan hoteltijden of bemoeienissen van een reisorganisatie.

We hebben in Angra afgesproken met Duarte op het Praca Velha. Dit stadsplein is makkelijk te vinden, alle straten komen hierop uit. Als we daar aankomen loopt hij ons al tegemoet. Hij kent zijn hometown en het eiland als zijn broekzak, dus hij kan ons heel wat vertellen en plekjes laten zien die anders aan ons voorbij zouden zijn gegaan.
Ook al zag het weer er vanochtend niet veelbelovend uit, vandaag maken we kennis met de voor de Azoren bekende 4 seizoenen op één dag, de zon is doorgekomen en het is wederom stralend weer. Ik loop nu met lange mouwen die veel te warm zijn, was ik vanmorgen maar wat optimistischer geweest. Het is hier slim om je in laagjes te kleden, het weer kan snel afwisselen en als je snel wat aan of uit kunt doen ben je altijd goed voorbereid. Helaas was ik vandaag niet zo slim, maar al doende leert men.

De naam van de stad betekent "Baai van de heldenmoed", en slaat op de strijd die de bewoners van de Azoren hebben gevoerd in 1828 tegen het leger van Miguel, de koning van Portugal.
Angra is zeker voor herhaling vatbaar, de gezellige straatjes vol prachtige historische gebouwen, de vele kerken, paleizen en het oude fort geven het stadje een bijzondere sfeer. De combinatie van dit architectonische hoogstandje met de ligging aan een schilderachtige baai maakt dit volgens mij tot het fraaiste plaatsje op de Azoren. Maar dat kan ik natuurlijk pas goed beoordelen als ik alle 9 eilanden gezien heb, wat hopelijk nog eens gaat gebeuren...

Duarte leidt ons rond in het Paços do Concelho (Stadhuis), een majestueus gebouw uit de 19de eeuw waar we koninklijke geschenken bekijken zoals een eigenhandig door een vroegere koningin geborduurde vlag van de Portugese monarchie.
Ook brengen we een bezoekje aan het Palácio dos Bettencourts. In dit barokke gebouw vertellen de azulejos in het trappenhuis de geschiedenis van de stad. Hier is een van de mooiste openbare bibliotheken van het land gevestigd met een aantal beeldhouwwerken van een plaatselijk beroemde kunstenaar, gemaakt van een speciale houtsoort die op het eiland voorkomt. De bibliotheek is in het bezit van een aantal documenten die teruggaan tot het jaar 1535.
De Jardim Duque da Terceira is hier vlakbij, zeer goed onderhouden paden slingeren langs tropische planten en langs bronnen. Vanuit de tuin loopt een trap met platforms voor schitterende uitzichten over de stad. Hierboven herinnert de obelisk Alto da Memoria aan de moedige houding van de inwoners van Angra tijdens de troonopvolginsstrijd.

Op de middag van 1 januari 1980 trof een zware aardbeving de stad en de omgeving. De beving duurde slechts 11 seconden, maar eiste meer dan 60 slachtoffers en maakte op slag 21.000 Terceirezen dakloos. Meer dan 5000 woningen werden verwoest. Heel veel historische gebouwen werden zwaar beschadigd, talloze beschadigde woonhuizen moesten later alsnog gesloopt worden. De UNESCO bood daadwerkelijke hulp bij de wederopbouw door Angra de Heroismo in 1983 op de werelderfgoedlijst te plaatsen. Dit had tot gevolg dat de nieuwbouw binnen de oude stad werd aangepast aan het historische stadsbeeld en maximaal 9m hoog mocht zijn. Zo is Angra het fraaie stadje geworden dat het vandaag de dag is.

MONTE BRASIL
Aan de rand van de stad vormt een vulkaankegel een schiereiland van 205 meter hoogte. De weg naar boven over de smalle geasfalteerde weg leidt langs het Castelo de São João Baptista, waar tot op heden nog steeds het Portugese leger is ondergebracht. De grote versterkte muur is 4 km lang.
De weg op die op de Monte Brasil naar boven slingert tot aan een klein kapelletje, biedt schitterende vergezichten over de stad

Terceira is het enige eiland van de archipel met een stierenvechtersarena, even buiten Angra do Heroisma. Hier treden 's zomers ook een paar bekende Portugese stierenvechters op. Bij de Portugese stierengevechten wordt de stier niet gedood en geen kwaad gedaan, zo verzekeren de brochures en reisgidsen. Alhoewel ik een heerlijke espetada, zeker kan waarderen, is dit wel een voorwaarde voor mij om te gaan kijken naar deze nationale 'sport'.

In de hele zomerperiode worden er meerdere malen per week overal op het eiland toradas á corde georganiseerd. Vandaag is het te doen in het mooie vissersplaatsje São Mateus da Calheta. Het is druk rondom het haventje, vele eilandbewoners zijn uitgelopen om dit festijn mee te maken. De bootjes in het haventje zijn volgestouwd met toeschouwers en uit de ramen op de eerste verdieping van de huisjes langs de straat hangen en zitten overal mensen. Wij vinden een mooi plekje op een muur, met een goed uitzicht en veilig boven het gebeuren. Het zijn vooral stoere jonge mannen die wat rondhangen op de straat en in de buurt van de boxen waar de stieren al klaar staan. De wat oudere locals en gezinnen hebben zich op een veilig plekje geinstaleerd om het schouwspel gade te slaan.
Als er een knal klinkt gaat de eerste box open en komt de stier naar buiten, vastgemaakt aan een lang touw dat door een stuk of 7 mannen in kostuum met zwarte bolhoed in bedwang wordt gehouden. Het touw is lang genoeg om het beest voldoende ruimte te geven om zich vrij te bewegen.
De stier loopt eerst wat onwennig rond door de straat en laat zich dan uit zijn tent lokken door de macho's onder de plaatselijke jeugd die hem wat lopen te treiteren en uit te dagen met parapu's en rode doeken. Na een aantal schijngevechten gaat de stier opvallend gewillig weer zijn container in en na een korte pauze klinkt opnieuw de knal en is het volgende slachtoffer aan de beurt. Ook al wordt hij hier niet gedood, of het echt zo stiervriendelijk is als hier beweerd wordt, waag ik te betwijfelen. Maar wie weet vindt hij het wel net zo leuk vinden als de jongens en de enthousiaste menigte?
Wel is het grootste risico vooral voor de jongens en het gebeurt niet zelden dat deze in het ziekenhuis belanden, in het verleden zijn zelfs doden te betreuren geweest.
Wat ik zag was niet spectaculair maar ook niet schokkend te noemen, mijn nieuwsgierigheid naar deze traditionele happening is wel al snel bevredigd.

Vandaag is het tijd voor het groene gedeelte van het eiland en rijden we even voorbij het dorp het binnenland in. Na een klein stukje rijden hebben we prachtige uitzichten over de dorpjes aan de kustweg, Doze Ribeiras en Santa Barbara.
Maar als we even later over de Estrada das Doze Ribeiras (de weg van twaalf rivieren) steeds hoger komen om via de pas het hoogste punt op het eiland (1021m) te bereiken, rijden we zo de wolken in en hoe hoger we komen hoe mistiger het wordt. De sluimerende krater van de caldeira de Santa Barbara die in een natuurreservaat ligt met landschappelijke, botanische en wetenschappelijke waarde is helaas vandaag in een dikke mist gehuld. Op een gegeven moment zien we geen hand voor ogen meer, laat staan vergezichten, dus we keren om en rijden maar terug.
Een stukje verderop komen we midden in een kudde koeien terecht, die op hun gemakje midden op de weg van de ene wei naar de andere wandelen. Deze weggebruikers produceren overal een laag blubber op de -overigens verder prima- wegen van het eiland en zo ook op onze auto. Die zal er na een week rondtoeren dan ook uitzien als een mestkar.
Bij de serra do Cume hebben we meer geluk, op deze 545 m hoge overblijfselen van een kraterrand is het vrij helder. Er is een mirodouro aangelegd, maar het uitzicht op Praia da Vitoria niet echt spectaculair. Misschien zijn we inmiddels teveel verwend.
Omdat het begint te motregenen, stappen we maar weer in de auto en besluiten we de Gruta Algar do Carvão op te gaan zoeken.

ar do Carvão – een beroemde grot met een diepte tot ongeveer 100 meter. Deze spectaculaire grotten bevatten stalactieten, stalag

Bij de ingang van de grot is een kleine fototentoonstelling over het eiland die we even rustig bekijken om verdere ideeen op te doen voor de volgende dag.
Als we buitenkomen is de zon ook weer terug en rijden we naar de Furnas do Enxofre, een ander vulkanisch fenomeen. In een vulkanisch landschap met fumarolen stijgen zwaveldampen op uit talloze kraters.
De wegen in het binnenland zijn prima, soms bestraat met kasseien en wat hobbelig, maar prima bereidbaar. Het enige oponthoud wordt hier en daar veroorzaakt door de wandelende koeien. Maar wij hebben de tijd vandaag. Zouden deze wegen hier speciaal aangelegd zijn en zo goed onderhouden worden voor deze weggebruikers?
We zien ook ezeltjes lopen die volgepakt zijn met ladingen mais of melkbussen. Er komt dan een grote berg mais voorbij, waar een ezeltje onder blijkt te zitten. Voor de oudere boeren geldt het ezeltje hier en daar nog steeds als vervoermiddel, de jongeren lijken de voorkeur te geven aan quads en het snellere werk. Zo tegen de avond zien we ook af en toe pick-ups rijden met melkbussen -en vaak een luidblaffende hond erbij- in de laadbak. In de dorpen zijn cooperatiegebouwtjes waar de melk afgeleverd wordt.
We rijden verder naar Lagoa Negra, het zwarte meer, wat niet zo de moeite waard blijkt. Hier tegenover ligt de Gruto de Natal met ook weer een fototentoonstelling over de opening van de grot en er zijn foto's te zien van nog meer mooie plekjes op het eiland.
Het is inmiddels alweer tegen de avond als we verder gaan door de heuvels, langs meertjes, nog meer hortensiahagen, en mooie vergezichten. Nu richting de kustweg, in Altares is een restaurant waar we op het binnenplaatsje gezellig kunnen eten.
Direct als we plaatsnemen worden zonder besteld te hebben meteen schalen met brood, verschillende kaassoorten en stukjes bloedworst op het tafeltje gezet. Inmiddels weten we dat dit de gewoonte is in heel Portugal en dat we dit ongevraagde voorgerechtje wel terugvinden op de rekening. Nouja, 's lands wijs, 's lands eer. We hebben wel trek en laten dit typische streekgerechtje prima smaken.
Op de kaart is een ruime keuze uit deze lokale specialiteiten zoals alcatra, gekruid stoofvlees of cozido, een stoofschotel van vlees of vis met aardappelen en groeten. Met deze stoofpotjes hebben we al eerder kennisgemaakt, vandaag gaan we weer eens voor de espetada. Niet speciaal Azoriaans, maar des te Portugeser. We krijgen twee grote spies met flinke stukken gegrilde steak die aan een speciaal daarvoor bestemde standaard op tafel gehangen worden. Een flinke klont kruidenboter erboven, die over het vlees smelt maakt het geheel af. Net als meestal worden ook hier frietjes én rijst bij geserveerd en heerlijk vers fruit na. Met een paar glaasjes verdelho wijn erbij hebben we voor 15 euro per persoon uitgebreid en heerlijk getafeld.
Azorianen blijken graag en overvloedig te eten, wij passen ons graag even aan en kunnen er voorlopig wel weer tegen.

Praia da Vitória
Ook dit badplaatsje -dat in 1981 de officiele status van 'grote' stad kreeg- heeft de eretitel in haar naam verdiend met de strijd om de troonopvolging in 1837.
Het 'strand der overwinning' heeft een van de weinige zandstrandjes op het eiland. Alhoewel het strand heeft moeten inleveren ten behoeve van de haven, is dit de meest ontwikkelde toeristenplaats van het eiland. Het centrum heeft een voetgangersgebied met diverse terrasjes, café's en restaurantjes, maar mist de authentieke sfeer van de dorpjes aan de westkant van het eiland.

Praia da Vitória gaat geleidelijk over in Lajes, waar de internationale luchthaven is gevestigd en waar bij de Amerikaanse luchtmachtbasis een Amerikaanse gemeenschap is gevormd.