Republika Hrvatska

Tot mijn genoegen heeft Ryanair dit voorjaar Zadar toegevoegd aan de bestemmingen vanuit Eindhoven en meteen in april 2019 vlieg ik weer mee naar deze Kroatische stad. Alhoewel ik sinds 2009 inmiddels diverse keren in dit land ben geweest, valt er nog genoeg te ontdekken en beleven. Deze keer staat een citytrip naar hoofdstad Zagreb gepland en eerst gaan we nog ff uitwaaien aan de kust en op het eiland Pag.

Precies twee jaar geleden was ik ook in deze maand in Dalmatië en hopelijk kunnen we deze keer weer net zo genieten van een heerlijk voorjaarszonnetje als destijds. Maar net als in Nederland kan het natuurlijk ook hier zo in het vroege voorjaar alle kanten op met het weer. Hopelijk zijn de weergoden ons opnieuw gunstig gezind en kunnen we paraplu en regenjas thuis laten.

PAG

Vanuit Zadar is er een redelijke busverbinding met het (schier)eiland Pag en het gelijknamige stadje, waar ik een uur later op het busstation arriveer.

Het bijna woestijnachtige eiland is met een tolvrije brug, Paski Most,  in het zuiden van het eiland met het vasteland van Dalmatië verbonden. Als we vanuit het groene Dalmatische kustgebied de brug oprijden, lijkt het wel of we in een maanlandschap binnenkomen waar niets groeit. Het zuiden is met zoutpannen bedekt, voor de komst van het toerisme was de bevolking voornamelijk in de zoutindustrie werkzaam. 

In het noorden van het eiland liggen enkele vruchtbare gebieden waar vooral druiven worden geteeld.

 Het landschap is grotendeels kaal en vol stapelmuurtjes waartussen schapen zich met salie en andere wilde kruiden voeden. De stenen muurtjes zijn aangelegd door herders en boeren die nog wat aanvaardbare weide- en landbouwgrond wilden creëren en schaap en mens enigszins tegen de bora wilden beschermen. De stenen zijn vaak los op elkaar gestapeld, zonder cement. Voordat de rotsachtige grond bewerkt kon worden, moesten de stenen uit de bodem verwijderd worden en deze kregen zo een goed doel. 

Ook leven hier veel schapen, die de melk leveren voor de beroemdste Kroatische kaas Paski sir, die van dit eiland komt. Paski sir is een harde, zoutige kaas, die voor de rijping ingewreven wordt met olijfolie en as. Sommigen beweren dat het voedsel dat de schapen op Pag vinden, hoofdzakelijk kruiden en vooral salie in het bijzonder, de kaas zijn kenmerkende smaak geeft. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat als je uit een verwend kaasland als Nederland komt, je de harde, ronde kaasjes niet echt bijzonder zult vinden. 

De kaas wordt overal in het land als voorafje gegeten met wat ham of een ander streekprodukt.

Van april tot september is de kaas verkrijgbaar, daarna liggen de kaasmakerijen stil want de schapen worden alleen in het voorjaar gemolken.

Naast de kaas is Pag ook bekend om het kantkloswerk.

Alhoewel het hoofdplaatsje van het eiland enigszins beschut ligt in een diepe inham, laat de bora goed van zich voelen tijdens onze wandeling door het stadje en langs de baai. Bora is een valwind langs de Adriatische kust die ontstaat wanneer koude lucht van de Balkan hoogvlakte richting de zee stroomt, vergelijkbaar met de mistral in Frankrijk.

Het eiland staat bekend als het Ibiza van Kroatië met vette strandfeesten. 's Zomers is Novalja in het noordelijke uiteinde van de pagbaai dé plek waar de jonge clubscene neerstrijkt, Er worden dan tijdelijke danceclubs opgezet waar bekende dj's komen draaien.

In het oude stadje Pag is daar nu buiten het seizoen helemaal niks van te merken, het is zo rustig dat we nog moeten zoeken naar een restaurant dat nu open is. De smalle straatjes ademen zo zonder de toeristenmassa toch wel wat charme, met de verscholen pleintjes die er vandaag maar verlaten bij liggen. Het toerisme op Pag heeft nog niet dezelfde vormen aangenomen als op de meeste andere grote eilanden. En eigenlijk is dat wel leuk. Pag bezit daardoor nog een soort ruwe oorspronkelijkheid, die op de buureilanden als Rab grotendeels verdwenen is. 

Het stadje is niet spectaculair, het omvat de punt van een baai, aan weerszijden van een smal kanaal dat in verbinding stat met de zoutpannen, de zogeheten Solana. 

In het midden van het regelmatige stratenpatroon ligt het plein Trg Kralja Kresimira IV, met de Maria Tenhemelopnemingkerk. Hier staat ook het 15e eeuwse hertogelijk paleis met fraaie ornamenten en een bron met versierde spuwer op de binnenplaats.  

Aan de andere kant staat de Skrivanattoren, een restant van de 15e eeuwse verdedigingswerken, waar oorspronkelijk negen torens en vier poorten deel van uitmaakten.

Aan het grote plein staat ook het onvoltooide bisschoppelijk paleis en het kantmuseum. Pags kantmuseum is gehuisvest in de oude handwerkschool, waar tegenwoordig de exquise naaldkunst weer onderwezen wordt. Hier zijn fraaie staaltjes van het ragfijne kantwerk te zien waar het eiland vermaard om is.

De patronen met een eindeloos verfijnde structuur werden van moeders op dochters overgebracht.

Nog steeds worden tienermeisjes voor een aantal maanden naar de kantklosschool in Pag gestuurd om er het ambacht te leren. Ze hebben een traditie hoog te houden, want het kantwerk van Pag stond vroeger op één lijn met Venetiaans en Brussels kant.

Naar het schijnt zijn er op de dag van vandaag nog steeds vrouwen die, soms (al dan niet voor de toeristen) van top tot teen in het zwart gekleed) zittend voor hun huis met de kantnaald in de weer zijn en de kunststukjes ter plekke vervaardigen. In de zomermaanden kun je het souvenir dan direct bij de bron afnemen.Vandaag is het te fris en zijn er te weinig toeristen om het kantwerk in de open lucht te promoten.  De werkjes die te koop aangeboden worden zijn meestal klein, maar vergen toch een engelengeduld en vaardige handen, wat natuurlijk tot uitdrukking moet komen in de prijs die aan toeristen wordt gevraagd. Alleen al in het maken van één klein rond lapje kan wel 30 uur werk zitten.

Het Paska Cipka kantwerk werd in 2009 op de Unesco-lijst van immaterieel erfgoed geplaatst.

Langs het water bij de baai zijn wat horecagelegenheden te vinden.

Aan de zuidzijde van de oude stad overspant een historisch bruggetje de ingang van de modderige lagune vóór de zoutpannen; bij de pannen is een eenvoudig zoutmuseum te vinden. Aan de andere kant van de brug staan oude zoutpakhuizen, nu in gebruik als disco en sportaccommodatie. Volg je de baai vanaf hier, dan kom je bij enkele kiezelstranden en een paar grotere hotels. 

Het langgerekte eiland bestaat eigenlijk uit 3 eilanden die door smalle kommen met elkaar zijn verbonden. Novalja ligt 25km noordelijk van Pag, nog eens 22 km verderop kom je in het dorpje Lun, in de uiterste noordpunt van het eiland.

Aan het einde van de middag hebben we het wel gezien op het eiland Pag en pakken we de laatste bus terug naar Zadar. 

Morgenvroeg vertrekken we voor een citytrip naar de hoofdstad, er is een regelmatige busverbinding tussen Zadar en Zagreb.

Op het busstation van Zadar vertrekt vanaf 's morgens vroeg tot 's avonds bijna ieder uur of vaker een bus naar Zagreb. 

In het binnenland van Kroatië proef je de heel andere sfeer dan in de populaire kustregio's. Het is er relatief arm, want er is niet veel toerisme en de gevolgen van de oorlog in de jaren negentig is hier en daar nog duidelijk zichtbaar.

We rijden over de snelweg en zien onderweg een afwisselend landschap met heuvels en vruchtbare landbouwgronden. 

Het grootste natuurwonder van Kroatië, het nationale park van de Plitvicemeren laten we nu aan ons voorbij gaan, het wisselvallige weer in het hoger gelegen heuvelgebied is vandaag helaas niet echt prettig voor een wandeling langs de meren.

Zagreb vormt de kern van het binnenland, een levendige, moderne hoofdstad die het in de onafhankelijkheidsoorlog zwaar te verduren kreeg.

Net als veel andere steden in het voormalige oostblok is Zagreb na de val van het communisme tot bloei gekomen, zij het met enige vertraging vanwege de binnenlandse oorlog. De laatste jaren zijn er echter allerlei opknapwerkzaamheden uitgevoerd.

Hoogste tijd om nu een citytripje te maken in deze hoofdstad.

ZAGREB

Veel toeristen reizen bij aankomst op de luchthaven van Zagreb linea recta naar de kust, maar wij nemen de omgekeerde route. Volgens mij is een bezoek aan Kroatië niet compleet als Zagreb overgeslaan wordt.

Vanuit Zadar komen we na een busrit van een goede drie en een half uur aan in Novi Zagreb en de eerste indruk van de hoofdstad is niet al te best. De agglomeratie met bijna een miljoen inwoners en eindeloze rijen grijze flats oogt troosteloos. Hier en daar wordt het straatbeeld inmiddels wat opgefleurd met vrolijk gekleurde balkons en tussen de oostblokflats verrijzen moderne kantoorkolossen en shoppingmalls.

Maar we laten ons niet misleiden, wetende dat het centrum met Gornji Grad en Donji Grad, een beter aanzicht in petto moet hebben.

Van het busstation lopen we richting Donji Grad, de benedenstad waar het guesthouse moet zijn waar we een kamer gereserveerd hebben. Gelukkig hebben we de regenjassen en paraplu niet nodig, het is bewolkt en niet echt warm, maar het blijft verder droog.

De structuur van dit stadsdeel is nog vrij eenvoudig, zelfs iemand met een slecht richtinggevoel als ik heeft geen probleem met de oriëntatie. De benedenstad ligt in het zuidelijk deel van Zagreb en wordt door de locals Donji Grad genoemd.

In het noorden liggen de twee historische wijken Gradec en Kaptol die de bovenstad Gornji Grad vormen, elk op hun eigen kleine heuvel. 

De spoorweg die door het centrum loopt, bepaalt grofweg de grens met Novi Zagreb en de uitbreiding van de stad die voornamelijk uit grote woonblokken bestaat, gescheiden door parken of braakliggende terreinen.

Al lopende knapt het straatbeeld onderweg zienderogen op en ziet de omgeving er al gauw heel anders uit. De grauwe woonblokken van de voorsteden hebben we inmiddels achter ons gelaten en hier is de sfeer heel wat bruisender. We lopen langs lommerrijke parken en pleinen, historische panden met mooie gevels en een aantal uitgelezen musea. 

De oorspronkelijke vorm van de stad, met de middeleeuwse vestingen Gradec, nu Gornji Grad en Kaptol is nog duidelijk herkenbaar als bovenstad.

Tussen Gornji Grad en Kaptol ligt de wijk Donji Grad, de benedenstad met in het centrum het Jelačićplein  en het elegante voetgangersgedeelte. De aantrekkelijke straten van het centrum zijn een aaneenschakeling van chique winkeltjes, prima restaurants en talloze cafés met uitnodigende terrassen op stoepen en pleinen. 

Het guesthouse vinden we ten zuiden van het Jelačićplein en direct aan het Groene Hoefijzer, een opeenvolging van verschillende parken. 

Van het guesthouse lopen we via de Ilica, Zagrebs moderne winkelstraat, richting het mooie Jelačićplein -Trg Bana Jelačić- wat nu het centrum vormt van het moderne Zagreb. Dit ruime plein met trams, krantenkiosken, bloemenstalletjes en terrassen is het middelpunt en de plek waar je het hart van de stad voelt kloppen. Hier komt de bevolking 's avonds voor de korzo, het flaneren.
Ooit was het plein een verwaarloosd deel van de stad, dat ook wel als parkeerplaats werd gebruikt. In 1979 werd een wedstrijd uitgeschreven waarbij mensen plannen konden indienen voor een grootscheepse renovatie. De gebouwen rondom werden gerestaureerd en het geheel werd een voetgangersgebied.
Het ruiterstandbeeld in het midden is van Ban Josip Jelačić en oorspronkelijk stond het andersom, het zwaard tartend getrokken naar het noorden (speciaal tegen Hongarije). Onder Tito werd het verwijderd, Jelačić werd beschouwd als collaborateur en het plein werd omgedoopt in Plein van de Republiek.
Toen het beeld in 1991 terug werd geplaatst, werd het richting het zuiden gepositioneerd zodat het wijst naar Knin, de Dalmatische stad die de Serven destijds belegerden.
Achter het Jelačićplein ligt de Dolac, de markt waar boeren uit de omgeving hun produkten verkopen Een kleurrijk en levendig schouwspel. Over deze markt lopen we naar Kaptol en de kathedraal.

Al slenterend door de smalle straatjes komen we bij een trap die leidt naar de bovenstad Gornji Grad. Deze middeleeuwse kern van Zagreb is een sfeervolle wijk met kerken, paleizen en keienstraatjes. 

Het centrum van Gornji Grad en het regeringscentrum van het land  is het Markov Trg. Een met kinderkopjes geplaveid plein rondom de karakteristieke St Marcuskerk. Het opvallende kleurrijke dak is versierd met een aantal wapens van Kroatië en Zagreb. De ingang is ook prachtig gerestaureerd en toont een reeks fraaie beeldhouwwerken.

Aan het plein staan imposante gebouwen zoals die van het Kroatische Parlement, de Sabor en het voormalige paleis van de gouverneur. Dat werd in 1991 getroffen door een Servische raket terwijl de Kroatische president en premier in het gebouw waren; beiden bleven ongedeerd.

Ik gluur binnen door een grote houten poort die uitkijkt op een stenen binnenplaats waar talloze beelden staan. Zagreb is befaamd om zijn vele standbeelden. Met uitzondering van de fraaie beelden van Koning Tomislav en ban Josip Jelačić, zijn het doorgaans beelden van literaire grootheden van het land. Tijdens onze wandeling door de stad komen we werken tegen van voortreffelijke beeldhouwers. 

Verder omlaag markeert een straat aan de linkerkant de plek van een bloedig conflict tussen Gradec en Kaptol in vroeger tijden; de naam Kravi Most (bloederige brug) herinnert er nog aan.

Er is nu geen brug meer en de beek die de vestingen Gradec en Kaptol scheidde, heeft nu plaatsgemaakt voor de Tkalčićeva, een voetgangersgebied vol cafés, terrassen en winkeltjes.

Omdat de benedenstad met enige regelmaat onder water stond, werd de rivier verlegd en werd de oude bedding vol gestort. Het water stroomt nu grotendeels via ondergrondse kanalen.

Via de overzijde van de Kravi Most komen we op de Strossmayerpromenade en bij de Lotrscaktoren.

Op de wandeling door Gradec lopen we niets vermoedend de stenen poort binnen. Flikkerend kaarslicht en biddende mensen in een donker hoekje. De heilige doorgang is een belangrijke bidplaats en als een bedevaartsoord voor de inwoners van Zagreb. 

In de middeleeuwen werden de burgers bij het invallen van de duisternis door middel van klokgelui opgeroepen terug te keren binnen de stadsmuren omdat de poorten afgesloten werden. De enige nog bewaarde poort uit de middeleeuwen is de Kamenita Vrata (Stone Gate). Deze werd door brand verwoest in de eerste helft van de 18e eeuw, maar het icoon van de Heilige Maria overleefde de brand op wonderbaarlijke wijze. Deze staat tegenwoordig nog steeds op het altaar.

Zagreb ligt aan de voet van de Medvednica, een bosrijke berg ten noorden van de Sava.

Tussen Gornji Grad, Kaptol en het treinstation zijn de meeste bezienswaardigheden en mooie plekken van de stad, maar buiten het centrum valt ook het een en ander te beleven, zoals de prachtige begraafplaats Mirogoj. Dit is een van de sfeervolste plekken van Zagreb en ligt maar een klein ritje met de bus van Kaptol verwijderd. 

Deze necropolis doet niet onder voor de bekendere begraafplaasen op deze wereld als Recoletta in Buenos Aires. Mirogoj is aangelegd op een landgoed.

De begraafplaats heeft vier verschillende delen, een katholiek, orthodox, joods en protestants deel, al zijn er geen sterke afscheidingen. 

Over het terrein loopt kriskras een aantal brede, lommerrijke lanen met fraaie zuilengangen en koepels die de met klimop begroeide muren verbinden. Er liggen veel literaire grootheden naast bekende politici. Ook hier staan weeer een groot aantal mooie sculpturen van bekende kunstenaars.

De volgende dag wandelen we van ons guesthouse naar de uspinjača, het kabelspoorlijntje dat de benedenstad met de bovenstad verbindt. Wel zo makkelijk en comfortabel om het 65m hoogteverschil te overbruggen en in minder dan een minuut zijn we boven. Zelf zou ik het te voet niet sneller kunnen.
Boven aan de kabelspoorweg verrijst de Lotrscaktoren, ooit deel van de 13e eeuwse verdedigingswerken. Vroeger luidde hier iedere avond een klok om te waarschuwen dat de stadspoorten gesloten werden, maar sinds 1877 wordt er elke middag een kanon afgevuurd, waarvan het geluid zeer ver te horen is.
De toren is te beklimmen voor een fraai uitzicht over de stad, maar naast het kabelspoor ligt een pleintje dat ook een prima uitkijkpunt vormt over de benedenstad.

Voor een stad van deze omvang zien we opmerkelijk veel musea en galerieën, van het volkenkundig museum, het stedelijk museum en de Galerie voor Moderne Kunst, tot het bijzondere museum of broken relationships en vele andere. De meeste bezienswaardigheden liggen niet ver van elkaar en zijn goed lopend te bewonderen. 

Als we moe worden, is er altijd nog de tram, een avontuur op zichzelf. Zagrebs trams, de tramva, zijn een plezierige vorm van transport tussen beneden- en bovenstad en vooral voor de bezienswaardigheden die wat verder van het centrum liggen. Bovendien biedt zo'n ritje een ideale gelegenheid om de plaatselijke bevolking te ontmoeten en even deel uit te maken van het dagelijks leven in de hoofdstad.

Bij iedere halte hangt een duidelijke plattegrond met alle haltes.

Kaartjes zijn verkrijgbaar bij de bestuurder of een kiosk. In de tram moet het kaartje afgestempeld worden en dit blijft 90 minuten geldig. Binnen deze tijd kun je overstappen op een andere tram of lokale bus binnen het centrum.  

Er rijden verschillende trams rond, van ouderwetse, hoekige exemplaren tot nieuwe, gestroomlijnde wagens. 

Als we vanuit het guesthouse in zuidelijke richting terug lopen naar het busstation, komen we door het zogenaamde Groene hoefijzer, Zeleni Potkov, een reeks groene, open ruimtes en parken in U- vorm, die door het centrum van de stad zijn aangelegd. Deze groenstrook wordt geflankeerd door een aantal elegante gebouwen. Het hoefijzer loopt tot het treinstation, vervolgens in westelijke richting door de botanische tuinen en dan terug naar het noorden en het voormalige Maarschalk Titoplein. Sinds 2017 hoort de naam van dit plein tot het verleden, de gemeenteraad besloot dat een van de belangrijkste pleinen van de hoofdstad niet langer de naam kon dragen van de voormalig communistische dictator. Meer dan 25 jaar nadat het land door een reeks van bloederige oorlogen uit elkaar viel, werden de bordjes op het plein vervangen door Trg Republike Hrvatske,  'plein van de republiek Kroatië'. 

Aan de naamswijziging ging een jarenlange strijd vooraf, inclusief demonstraties op het plein waaraan het prestigieuze nationaal theater ligt.

Voordat we de bus terug nemen naar Zadar nemen we nog een kijkje in de aardige botanische tuin.

ZADAR

Om steeds terug te komen in Zadar is meer uit praktische overweging omdat Ryanair hier aankomt en vertrekt. Maar het is zeker geen straf om weer ff kort in deze stad te zijn en een goed uitgangspunt om het binnenland in te gaan of verder langs de kust af te zakken naar een van de vele eilanden.

Het historische stadshart van Zadar ligt prachtig op een schiereiland en is nog altijd deels omsloten door middeleeuwse muren.

Midden in de oude stad ligt het oude Romeinse forum en het is heerlijk slenteren over de witte marmeren plavuizen van de schilderachtige straatjes binnen de oude stadsmuren.

Langs de gehele zuidwestzijde van de oude stad loopt misschien wel de mooiste boulevard van Kroatië, de 800m lange en zeer brede Obala. Hier heb je weidse uitzichten over het Zadarkanaal en de eilanden voor de kust en een gratis zonsondergang. Speciaal daarvoor verzamelen veel inwoners van de stad en toeristen zich dan bij 'De begroeting van de zon' het kunstwerk aan het uiteinde van de boulevard dat bestaat uit zonnepanelen in de vorm van ons zonnestelsel. 's Avonds zorgen de panelen voor lichteffecten in allelerlei kleurpatronen. 

Even verderop ligt het Morske orgulje, het zeeorgel, dat er uit ziet als een trap die het water inloopt. Onder de trap zijn 35 orgelpijpen verwerkt, die worden 'bespeeld' door de zee.

Alhoewel ook in Kroatië weer bleek dat april doet wat ie wil en alle dagen bewolkt en fris waren, hebben we het vrijwel droog kunnen houden. 

Zadar blijft een heel aardige stad, die ook buiten het hoogseizoen levendig en gezellig is. Of misschien wel juist in deze tijd een aanrader, nu de stad nog niet overspoeld werd door massa's toeristen. 

In Zagreb bleek de temperatuur wat lager te liggen dan aan de kust en als je een zonzekere citytrip wilt maken is het aan te bevelen om wat later in het voorjaar deze stad te bezoeken.

Maar ook op minder mooie dagen is de Kroatische hoofdstad met de vele musea een aanrader.

Het stadje Pag en het kale eiland vond ik niet bijzonder en niet echt een omweg waard, maar wel aardig als je toevallig toch in de buurt bent en enkele uurtjes over hebt.