.

.

Malta is een eilandenrijk, samen met het kleinere bewoonde Gozo en nog enkele onbewoonde eilanden is het vanaf 1974 een zelfstandige republiek. Deze archipel ligt midden in de Middellandse Zee, op de grens van Europa en Afrika, zo'n 90km ten zuiden van Sicilië en niet ver uit de kust van Tunesië en Libië.

Eeuwenlang werden de eilanden bestormd en veroverd, de Johannieters, de Britten en de vroegste bewoners van de eilanden lieten hun sporen na.

Het eiland heeft daarmee een bewogen geschiedenis, er zijn nog resten van prehistorische bouwwerken te zien die volgens sommigen ouder zijn dan de Egyptische pyramiden en stonehenge. 

Door de strategische ligging van het eiland was Malta van oudsher van groot belang voor het beheersen van de Middellandse Zee. Malta was lange tijd de uitvalsbasis voor kapers/piraten die hoofdzakelijk islamistische schepen aanvielen. Het verschil tussen kapers en piraten is dat kapers de officiële toestemming hadden van een land om schepen aan te vallen van een ander land waarmee ze op oorlogsvoet waren.

De Maltezer orde is één van de oudste nog bestaande ridderordes en heeft sinds de tijd van de Kruistochten een bijzondere plaats de Europese geschiedenis. De Orde van Malta heette aanvankelijk de Orde van Sint-Jan of Johannieterorde. Welke stad je ook op Malta bezoekt, overal vind je sporen van deze orde. De ridders hebben hun stempel gedrukt op de cultuur, religie, kunst en architectuur van het eiland. Hun verhaal begint zo'n duizend jaar geleden in Palestina, waar ze werkten voor een hospitaal voor pelgrims en later kruisvaarders in het Midden-Oosten. 

Toen de Arabieren en later de Turken hun land heroverden, belandden de ridders op Cyprus, Rhodos en uiteindelijk op Malta. Als adelijke kloosterorde bestuurden ze het eiland tot 1798, toen de Britten het stokje overnamen. 

De ridders bestaan nog steeds en wel als de Maltezer orde. De duizenden leden houden zich voornamelijk bezig met liefdadigheidswerk in eigen land en noodhulpverlening over de hele wereld.

Malta heeft een uitgebreid netwerk van bussen en ook op Gozo kan ik steeds goed uit de voeten met de plaatselijke bussen. Ideaal, vooral ook omdat er links wordt gereden op het eiland en dat laat ik liever aan een ervaren (bus)chauffeur over. 

De leuke oude Britse bussen waarmee we destijds het eiland hebben doorkruist, werden na 2012 vervangen door modernere bussen die aan de EU- voorschriften voldoen. Nog enkele exemplaren, rijp voor het museum, hebben de tijd doorstaan en worden ingezet voor oldtimerrondritten.

Beheerder van de nieuwe bussen is een Maltese maatschappij die voor 100% in handen is van de Deutsche Bahn.

Ook de luchthaven heeft diverse perfecte verbindingen over zowat het hele eiland en na aankomst kan ik dan ook meteen instappen in de rechtstreekse bus naar het hotel in de toeristenplaats st Pauls, in het Maltees ook wel San Pawl il-Baħar genoemd. Dat laatste klinkt mooier dan het is, een vrij sfeerloze grotere Maltese stad zonder heel veel karakter en vastgegroeid aan de toeristenjungle die Bugibba heet.

De plaats heeft zijn naam te danken aan st Paulus, die hier op de kust zou zijn gestrand. Maar nu verwijst de naam ook naar de andere drie plaatsen die als een gordel om de baai liggen, Xemxija (spreek uit als 'sjemsjia), Bugibba (boesjieba) en Qawra (aura). Deze plaatsen samen vormen naast st Julian's en Sliema het tweede grote toeristische centrum van Malta, in het hoogseizoen wordt het inwonersaantal meer dan verdubbeld met toeristen. 

Gezien het beperkte landoppervlak is het prima te doen om vanuit deze uitvalsbasis met de plaatselijke bus dagtochtjes maken over de eilanden en de ferry naar het rustigere Gozo is ook niet ver weg.

Gozo   -Għawdex-

Het is eenvoudig om op Gozo te geraken, er is een frequente ferrydienst tussen Ċirkewwa op Malta en Mġarr op Gozo. Aansluitend aan de ferry rijden er aan beide kanten diverse bussen.

Malta mag dan wel het dichtsbevolke eiland van Europa zijn, onderweg naar de ferry in het hoge noorden  is daar minder van te merken. De bus ploetert op sommige stukken door de leegte met hier en daar een olijfboom of wijngaard en mooie uitzichten over de kust die hier nog wel een aardig uitzicht biedt.

Malta dankt zijn bijnaam 'de Rots' aan de koraalstenen laag die de kleigrond bedekt en begroeiing bemoeilijkt.

Gozo, in de volksmond uitgesproken als 'Audesj' ligt zo'n 5km verderop, onderweg varen we langs het eilandje Comino met zijn surrealistische rotsformaties en binnen een half uur varen zijn we in de haven van mgarr op het buureiland.

Voor ons en verreweg de meeste bezoekers is Mġarr, waar de boot vanaf Malta aankomt, de eerste kennismaking met Gozo. Het plaatsje zelf bezit weinig bezienswaardigs, maar de ligging aan de voet van het fort en de heuvels geeft een schilderachtig uitzicht vanaf de ferry. In de haven dobberen enkele bontgekleurde luzzu's, zo heten hier de typische visserboten die vaak ook beschilderd zijn met het oog van Horus, naar de oud Egyptische lichtgod. De luzzu's laten zien dat visserij nog een kleine rol speelt voor de economie. De vis wordt vooral verkocht aan de (toeristen)restaurants op het eiland. 

De kade staat vol busjes, bussen en taxi's om bootpassagiers zonder vervoer naar Victoria te transporteren. De busverbinding met Victoria sluit aan op de ferry en we kunnen meteen instappen richting het hoofdstadje.

Overal op het eiland, of je nu een huis, bus, café of taxi binnenstapt word je verwelkomd door een foto van de paus en een Mariabeeld. Op iedere hoek van de nauwe Gozitaanse straatjes is een afbeelding van een heilige in de muur gegrift. Het lijkt wel dat ze hier katholieker willen zijn dan de paus.

Victoria -Rabat-

Op Gozo leiden alle wegen naar Victoria. De kroon op de hoofdstad van dit eilandje is de ommuurde citadel; waar je ook staat op Gozo, je ziet vrijwel altijd het silhouet. 

Victoria heet in de volksmond nog steeds Rabat, van het Arabische woord dat 'voorstad' betekent. Dit was de officiële naam totdat de stad bij het regeringsjubileum van koningin Victoria in 1897 de huidige naam kreeg. Eigenlijk was Rabat de voorstad bij de citadel, zoals het gelijknamige Rabat op Malta de voorstad is bij Mdina. 

Via de trapstraat It-Telgha tal Belt komen we vanzelf boven op de citadel, die strak gerestaureerd is. Iets té strak, naar mijn smaak komt het allemaal nogal gemaakt over zonder een echte ziel. De citadel ligt op de plek van het versterkte heuveldorpje dat het begin was van Victoria. Het is nu dé toeristische plek met de belangrijkste musea en de kathedraal. Die liggen allemaal vlak bij het plein achter de eigenlijke citadelpoort. Een wandeling over de stadsmuren biedt een mooi vergezicht over de wijde omgeving.

Op het verlaten plein voor de oude kathedraal wordt de serene stilte ineens onderbroken door luide kerkklokken. In de nauwe middeleeuwse straatjes omgeven door de beelden van heiligen zijn Italiaanse sferen voelbaar. 

Jarenlang werd het eiland belegerd door Zeerovers, die de lokale bevolking tot slaaf maakten. Het was er zo gevaarlijk dat tot 1673 de bevolking wettelijk verplicht was om de nacht binnen de muren van de citadel door te brengen.

Het noordelijke deel van de citadel bestaat uit ruïnes, muren en straten, veelal niet meer dan een berg stenen. Men hoopt met EU-fondsen ook hier de boel te kunnen restaureren.

Ta'Pinu

Gozo is zo mogelijk nog katholieker dan hoofdeiland Malta en dat is te danken aan een eiland bewoonster die enkele eeuwen geleden de stem van Maria meende te horen. De Heilige Maagd beloofde haar wonderen te verrichten. Gozo werd hierdoor pelgrimsoord en talloze Maltezen bezoeken tot op de dag van vandaag de basiliek van het Nationale Heiligdom van de Gezegende Maagd van Ta' Pinu aan de rand van Għarb, enkele kilometers buiten hoofdstad Victoria voor een wekelijks gebed.

Levensgrote standbeelden langs de kruisweg leiden je naar een heuvel tegenover de basiliek. Je kunt het pad volgen tot aan de top van de heuvel voor een uitzicht over heel centraal Gozo.

Het landschap op Gozo verschilt wel wat van hoofdeiland Malta, hier zie je een soort van mini tafelbergen in de akkers. Alhoewel bergen is een groot woord, het zijn meer van tot kleine plateaus afgeplatte heuveltjes, de hoogste is 176 meter. Verder wordt het beeld bepaald door velden en wijngaarden met stenen muurtjes, kleine dorpjes en smalle hobbelwegen. De grond is vruchtbaar en dankzij de zonneschijn brengen de landbouwgronden hier tomaten, citrusvruchten en aardappels op. Vanwege het klimaat kan er tweemaal per jaar worden geoogst. De winteroogst, voornamelijk de bij ons bekende Malta-aardappelen die dus uit Gozo komen, worden voor 90% geëxporteerd naar Nederland. De zomeroogst eten de Matezers en Gozitanen zelf op.

In de boerensamenleving is het toerisme steeds belangrijker geworden, maar vooral nu buiten het hoogseizoen zijn er nog veel rustige plekken op het eilandje.

Dwejra Point

Aan de westpunt van Gozo liggen twee natuurlijke attracties bij elkaar, de Inland Sea en Fungus Rock. Ook Dwejra Point is te bereiken met de lokale bus, die zelfs naar deze uithoek ieder uur een verbinding heeft met Victoria. 

Wat we sinds de stormachtige 8 maart 2017 moeten missen is de spoorloos verdwenen Azure Window, de geliefde natuurlijke brug die een symbool van Malta en Gozo was. De erosie die hem gevormd had, werd ook zijn ondergang. Niet de brug zelf maar de pijler bezweek. Nadat in eerdere jaren al stukken waren afgebroken en het bewandelen van de brug levensgevaarlijk was geworden, is het een wonder dat er nooit slachtoffers zijn gevallen. Hij leve voor in de Game of Thrones en op ettelijke posters, T-shirts, ijskastmagneten, op onze foto's van ons eerdere bezoekje aan Gozo in 2002 en de vele foto's van andere toeristen.

Vlakbij ligt Inland Sea, een klein meer dat door een smalle, grotachtige doorgang in contact staat met de zee. Vermoedelijk is dit het kleinste stuk water dat de naam zee draagt, het heeft een heuse branding, de doorgang laat de zeedeining door. Inland Sea zou ontstaan zijn door de inwerking van een krachtige, maar nu verdwenen rivier. Die sleep een grote grot uit, waarvan het dak later instortte. Rond het meertje ligt een aantal botenhuisjes en er is een eenvoudig terrasje. 

Fungus Rock, de zwammenrots, ligt aan de kust in Dwejra Bay. Het is een rotseilandje waar van een afstand weinig aan te zien is. Het dankt zijn naam aan een zeldzame zwam die alleen op deze rots groeit en die geneeskrachtig zou zijn. Nergens anders in Europa komt deze ca 20cm hoge zwam voor, die een veronderstelde bloedstillende werking heeft. Uit de zwam werden medicijnen bereid voor het hospitaal van de johannieter ridders, de grootmeester gaf ze ook kado aan het Vaticaan en aan bevriende staatshoofden. Het eiland was alleen toegankelijk met een primitieve kabelbaan die bewaakt werd.

De zoutpannen van Marsalforn strekken zich uit over circa 3 kilometer en worden nog steeds gebruikt op dezelfde manier als 350 jaar geleden. Dit gedeelte van het eiland is een bezienswaardigheid die je een fascinerende inkijk geeft in de traditionele industrie op Gozo, het verwerken van zeezout. Plaatselijke bewoners schrapen het zout uit de pannen en bewaren het in de nabijgelegen grotten, waarna het verpakt wordt en vooral verkocht aan toeristen. Maar het is meer dan alleen een toeristische bezienswaardigheid, een deel van de zoutpannen is nog steeds in gebruik.

De overwegende steile en rotsachtige kust heeft soms haast fjordachtige baaien waar de branding over de rotsen neerklatert. In de golven tekent zich een prachtig kleurenspel af, variërend in alle tinten blauw en groen.

Even buiten Marsalforn liggen drie heuvels op een rij in het landschap. Volgens de overlevering zouden het deze heuvels zijn die in het wapen van Gozo staan afgebeeld. Van een van de heuvels werd vroeger dedacht dat het een slapende vulkaan was. Om hem slapend te houden is er een christusbeeld bovenop gezet. 

Valletta

Terug op het hoofdeiland pakken we weer de bus, nu naar de hoofdstad. Valletta is het centrale openbaar vervoersknooppunt, van hieruit zijn verbindingen over het hele eiland.

Malta is het drukst bevolkte eiland van Europa en dat is hier op dit deel van het eiland wel duidelijk met de verpestte kustlijn vol lelijke betonnen gebouwen.

Het historische centrum van de hoofdstad is echter een plaatje met de smalle straatjes, honingkleurige kalkstenen huizen en de vele kerken en paleizen. Met de 16e eeuwse vestingmuren die hoog uittorenen boven de Grand Harbour weet Valletta, Unescowerelderfgoed en Europese cultuurhoofdstad van 2018, steeds weer te imponeren. De pracht en rijkdom van de kruisridders is nog steeds zichtbaar aanwezig.

.

Het eindpunt van vele bussen is niet ver van de stadspoort, die een vanzelfsprekend beginpunt voor een stadswandeling in Valletta is. De City Gate is overigens geen echte poort, maar een simpele doorgang en brug in de stadswallen. Banken, het postkantoor, toeristenburo, winkels en de belangrijkste bezienswaardigheden liggen allemaal in de buurt. Vanaf de brug voor de doorgang kijk je de diepe stadsgracht in. Deze moest Valletta in een soort eiland veranderen, maar het is nooit gelukt om de gracht zo ver uit te graven dat er water in bleef staan. 

Sinds mijn vorige bezoek is er veel veranderd en ik herken de omgeving nauwelijks. Destijds stonden de prehistorische, charmante bussen op het plein voor de City Gate, in een nogal rommelige omgeving. Inmiddels hebben de antieke bussen plaatsgemaakt voor nieuwe Arrivabussen en het busstation ligt verder weg.

Republic Street of Triq ir-Repubblika, ligt in het verlengde van de doorgang en is de as en ruggengraat van Valletta met een lengte van een kilometer. De straat gaat kaarsrecht vanaf het parlementsgebouw bij de City Gate tot aan Fort st Elmo. Voorbij de kathedraal en het Grootmeesterspaleis worden de pleinen steeds groter en dan loopt de weg steil af naar beneden, richting de Grand Harbour. 

Aan het einde van de middag verandert de straat in een deinende zee van hoofden, na kantoortijd slentert tout Malta hier in het voetgangersgebied rond voor de pantoffelparade. Het flaneren dat in het Spaans paseo en in het Italiaans de passeggiata wordt genoemd is een verschijnsel in landen rond de Middellandse zee om elkaar te ontmoeten en gezien te worden.

Three Cities

De Drie Steden Vittoriosa, Cospicua en Senglea liggen op twee landtongen die tegenover Valletta de Grand Harbour insteken. Dit deel van het eiland is het dichtsbevolkte stukje Malta. Traditioneel wonen hier de havenarbeiders en ook degenen die in de fabrieken rond de haven werken.

Vanuit de Upper Barrakka Gardens in Valletta hebben we een mooi uitzicht op de landtongen met de Three Cities. 

In de Tweede Wereldoorlog raakte Senglea zwaar beschadigd door de Duitse bommen, omdat deze plaats zo dicht bij de havens ligt. Als gevolg hiervan zijn er weinig historische bezienswaardigheden over. 

Ook Cospicua, dat eigenlijk is ontstaan als voorstad van Senglea en Birgú, heeft ons weinig te bieden.

Voor een kijkje dichterbij en voor het uitzicht vanaf de andere kant, neem ik de bus naar Vittoriosa en dat blijkt een goede keuze.

Vittoriosa

Vittoriosa is waarschijnlijk de oudste plaats aan de Grand Harbour. In de middeleeuwen was de naam van het handels- en vissersplaatsje Birgu. Nu de invloed van de Engelsen verminderd is ten gunste van het Maltees, kom je de oude naam Birgu weer steeds vaker tegen.

Na even van het uitzich genoten te hebben, loop ik Vittoriosa binnen door de Gate of Provence en daarvandaan loopt Main Gate Road naar Piazza Vittoriosa. Hier staan overal de typisch Maltese huizen met hun erkers en driedubbele deuren.

In het middeleeuwse, monumentale en toch wat volkse Vittoriosa dat hier en daar ook wel toeristisch aandoet, steekt de Laurentiuskerk boven alles uit.

Net als veel oudere plaatsen op Malta is het hier aan het einde van de dag onweerstaanbaar, als de goudkleur van de huizen samenvalt met het gele licht van de ondergaande zon. 

Na de stichting van Valletta trokken de ridders naar de nieuwe stad. Achter bleven hun gebouwen, die Vittoriosa tot een soort Valletta in het klein maken. Ook Vittoriosa heeft zijn fort, hospitaal, auberges en ordekerk. Anders dan Valletta is Vittoriosa tamelijk onoverzichtelijk, hier geen strak gepland dambord, maar meer een middeleeuwse doolhof van donkere straatjes en steegjes. 

Net als Valletta heeft ook Vittoriosa een strook met terrassen aan het water, het waterfront. 

Aan de punt van het schiereiland waarop Vittoriosa ligt, vormt het Fort Saint Angelo eigenlijk een klein eiland. 

Mosta

Op onze tochten met de bus over het eiland komen we door Mosta, waar de inwoners van het stadje altijd vol trots beweerden dat ze de op twee na grootste koepelkerk van Europa bezitten. Alleen de koepels in Rome van het Pantheon en de St Pieter zouden groter zijn. Maar in 1971 schoof hij een plaatsje op toen de Xewkija Rotunda op Gozo werd voltooid, althans volgens de inwoners van Gozo. In Mosta en Xewkija wordt nog steeds gestreden om wie de grootste heeft.

Als ik met de bus voorbij de kerk in Mosta kom, moet ik zeggen dat de koepel van de Maria Hemelvaartkerk, vaak kortweg Rotunda genoemd, indrukwekkende afmetingen heeft.

Onder het gewelf kunnen 12.000 kerkgangers een plaatsje vinden.

In 1942 vielen tijdens de mis drie bommen op de kerk, die toen vol gelovigen zat. Twee bommen ketsten af, de derde boorde zich door de koepel en dreunde tussen de verbijsterde gelovigen op de grond maar explodeerde niet. Wonder boven wonder raakte ook niemand gewond door het neerstortend puin van het dak. Een replica van die 200 kilo zware bom en foto's van het gat in de koepel zijn te zien in de sacristie.

Marsaxlokk

Alhoewel dit havenplaatsje wel omschreven kan worden als het Volendam van Malta en bijzonder geliefd is bij toeristen kan ik toch niet nalaten om iedere keer even te gaan genieten van dit schilderachtige plaatje dat ook prijkt op iedere reisgids en toeristenfolder over Malta.

De fotogenieke haven wordt tot een kleurenfeest gemaakt door de luzzu's, de Maltese visserbootjes met hun felle tinten. De kade staat vol met toeristenkraampjes en ook de bankjes zijn in de kleuren van de bootjes geverfd. De vissers maken tegenwoordig liever een boottochtje met toeristen en prijzen hun diensten aan.

De luzzu van MaltaDe traditionele vissersbootjes van Malta, de luzzu, in het Maltees uitgesproken als ‘lwtsw’, zijn met hun bonte kleuren een feest voor het oog en een geliefd onderwerp voor iedere fotograaf. De vrolijke kleuren zijn niet zomaar gekozen, maar hebben elk hun eigen betekenis: rood en wit zijn de officiële landskleuren, geel is de kleur van de zon, blauw komt van het water, bruin van de aarde en groen is de kleur van de hoop. De boeg van iedere luzzu wordt gesierd met een opvallend paar ogen. Dit oog van de Egyptische god Osiris beschermt de vissers tegen kwade geesten van de zee. In het schilderachtige vissersdorpje Marsaxlokk liggen grote aantallen luzzu in de haven voor anker. Een fotostop is hier zeker een must. De traditionele vissersbootjes zijn ook onderwerp van de talloze souvenirs die op Malta te koop zijn.

Geen ander eiland in Europa en misschien wel in de hele wereld heeft zo'n goed openbaar vervoer als Malta. Met de bus kun je beide eilanden doorkruisen, de verbindingen zijn over het algemeen frequent en ze hebben ook nog een hele nette prijs voor de buskaartjes, die in de winter nog voordeliger zijn dan in de zomer. Voor iemand als ikzelf die er van houdt om met het lokale ov rond te trekken een grote plus.

De oude dubbeldekkers waarmee we in het verleden hebben rondgetoerd zijn inmiddels vervangen voor modernere bussen die beter voldoen aan de milieueisen van deze tijd. Hiermee is wel een stukje nostalgie en charme ingeleverd. 

Voor mij valt Malta niet in de top 10 van mooiste Europese eilanden, daarvoor heeft de mens teveel verpest met de lelijke bebouwing aan de westkust en het massatoerisme. Alhoewel de kustlijn zeker nog mooie stukken heeft, is vooral op Malta echt natuurschoon en groen vrij beperkt. Daarbij vond ik de meeste locals die ik ontmoet heb eerder wat stug en terughoudend dan echt vriendelijk te noemen.

Toch ben ik de eilanden steeds meer gaan waarderen, zeker in deze tijd van het jaar.

Het weer was zo tegen het einde van november ronduit nazomers te noemen, heerlijk om als thuis de nachtvorst al heeft toegeslaan hier in t-shirt met korte mouwen een terrasje te kunnen pikken. Zelfs de paraplu is niet nodig geweest, de regen en ook forse onweersbuien vielen 's nachts en overdag hadden alle dagen blauwe lucht met regelmatig een zonnetje.

Door de historische pareltjes, de relatieve rust vooral op Gozo met het eilandgevoel en het mooie weer, was het er weer goed vertoeven voor enkele dagen buiten het hoogseizoen.