Een eerste bezoek aan Bosnië & Herzegovina gaat plaatsvinden in april 2016 met een paar dagen Mostar als onderdeel van een rondreis door Dalmatië, Montenegro en Herzegovina. Met de lokale bus vanuit Split arriveren we in Mostar waar we een leuk guesthouse in het centrum hebben geboekt.

Mostar is de grootste en belangrijkste stad in het kanton Herzegovina en alhoewel het misschien niet de eerste stad is waarbij je denkt aan een citytrip, lijkt mij er toch voldoende aanleiding om Mostar met eigen ogen te gaan bekijken.

Welkom in Mostar, de hoofdstad van Herzegovina op slechts 130km afstand van Sarajevo. Nog niet zo lang geleden had niemand durven dromen dat deze stad ooit nog opnieuw bezoekers zou verwelkomen. Staat Mostar immers niet in ieders geheugen gegrift als een door de burgeroorlog verscheurde stad? Nadat in de jaren '90 al die beelden van kapotgeschoten huizen en de opgeblazen brug de wereld over gingen, kan dat ook bijna niet anders. Maar is het er nu werkelijk veilig? Hoe is het ondertussen met de oude brug?

Het verhaal van de brug......

De belangrijkste reden voor een bezoek aan Mostar is natuurlijk het karakteristieke stukje architectuur van de Stari Most. Deze eeuwenoude brug is bekend om de vernielingen die tijdens de Balkanoorlog zijn gepleegd, maar staat ook als symbool voor verzoening.

Wie de brug heeft opgeblazen is niet duidelijk.

Onder leiding van onder andere de Unesco werd begonnen aan de herbouw van de brug, deels met de resten van de oude brug die in de rivier Nerevta waren beland. Het project heeft in totaal iets meer dan drie jaar geduurd en sinds 2004 is de brug weer in zijn oude glorie te bewonderen. Voor de reconstructie werd zelfs een speciale school voor steenhouwers opgericht. Veel oorspronkelijke stenen van de brug waren namelijk onbruikbaar geworden doordat zo te lang in het water hadden gelegen.

Sinds 2005 staat de brug op de werelderfgoedlijst van de UNESCO. Als een parel in een oester ligt hij ingebed in de oude stad, een gezellige wirwar van straatjes.

Voor veel bewoners van Mostar is de brug belangrijk, het is de ziel van de stad en met het herstel van de brug keerde die ziel terug. De restauratie betekende voor de mensen hier dat ze na de oorlog niet aan hun lot zijn overgelaten. En erkenning van de rest van de wereld, dat ze hier iets hebben dat mooi en uniek is, en dat het waard is om tot werelderfgoed te worden benoemd.’

De brug lijkt een gespannen boog die als bij wonder boven het water in evenwicht blijft. Als je er over loopt ben je verbaasd hoe steil ze in werkelijkheid is. 's Avonds is ze mooi verlicht.

Het verhaal gaat dat in 1664 een verliefde waaghals in het koude water van de Neretva sprong om indruk te maken op zijn verloofde. Dit waagstuk heeft zoveel indruk gemaakt dat veel waaghalzen de sprong ook wagen. Jonge Bosniërs die wat bij willen verdienen verzamelen zich in het toeristenseizoen op de brug en bieden aan om voor 25 euro van de brug te spriingen. Men kan alleen maar spijt hebben van de vercommercialisering van dit gevaarlijke gedrag.

Een ander verhaal over de brug wil dat Mimar Hajrudin, de architect die in 1566 de brug bouwde, zich uit de voeten maakte net voor de steigers van de brug werden gehaald. Hij was bang dat de hele constructie als een kaartenhuis in elkaar zou storten en was er zich maar al te goed van bewust dat zijn hoofd dan door sultan Suleyman de Grote in een speciaal daarvoor bestemde nis in Istanboel zou worden geplaatst.

Ook een groot deel van de historische binnenstad van Mostar is tegenwoordig weer in zijn oorspronkelijke glorie te zien.

Zo op het eerste oog is de stad nog steeds een smeltkroes: minaret en kerktoren staan zij aan zij, en souvenirwinkeltjes verkopen zowel basepallpetjes als fezzen. Je ziet gesluierde vrouwen en kortebroeken.
Maar sinds de oorlog leven de bevolkingsgroepen grotendeels gescheiden en is de stad verdeeld in oost en west, met de moslims aan de ene kant en de Kroaten aan de andere.

Van het aantal Serviërs dat voor de oorlog in de stad woonde, is na de oorlog maar een zeer klein deel teruggekomen. De oude binnenstad met de beroemde brug en de Neretva liggen in het moslimdeel van de stad. Ten westen daarvan, door de boulevard gescheiden, liggen de Kroatische wijken, voornamelijk bestaand uit deels kapotgeschoten, deels herstelde betonnen flats. De berg met een groot kruis achter dit stadsdeel domineert het uitzicht vanaf de binnenstad.

Voor de oorlog leefde iedereen hier vreedzaam met elkaar, nu kan men zich niet meer indenken dat deze tijd ooit nog terugkomt dat je achtergrond er niet toe doet, zoals vroeger. Al proberen de mensen het wel.’ Grote rellen of incidenten zijn er weinig.
De spanningen tussen de bevolkingsgroepen komen vooral tot uiting op het voetbalveld: wedstrijden zijn hier ware veldslagen.

De oude buurt is prettig, groen en netjes. Maar op mijn omzwervingen in de stad kom ik veel armoedige wijken tegen, met straten als gatenkaas. Vol skeletten van gebombardeerde gebouwen waar nu de wind doorheen waait. ’s Nachts bieden ze onderdak aan katten, ratten en de magere sloebers die er de hele dag rondhangen, schuw in de schaduw.

We slenteren langs de souvenirverkopers. In de zestiende eeuw zaten er al kleine nerinkjes rond de brug, in de rotsen uitgehouwen, met houten luiken ervoor. Dat is nog steeds zo. Maar nu is bijna alles 'Made in China', dezelfde kitsch die je overal tegenkomt, met als enige verschil dat je in Kiev minibustes vindt van Stalin en in Mostar van Tito. Er zijn ook enkele handelaren in souveniers met een wat bedenkelijke smaak, die wapens en hulzen uit de oorlog of nazi insignes te koop aanbieden.

De historische stad wordt nu een opgepoetste wereld van het toerisme, met z’n uitroeptekens en superlatieven. Vanuit de kustplaatsen in Kroatië worden massaal excursies georganiseerd naar Mostar, op welk moment van de dag je er ook komt, altijd trekken er drommen toeristen over de brug. Voornamelijk groepstoeristen, fotootje, klaar. En door. Hooguit volgt nog een bezoek aan het museum over de oorlog, waar je een video kunt bekijken die ook op YouTube staat, of het museum in de toren van de brug met de opgravingen van de oudste, middeleeuwse fundamenten en wat gereedschap. Vanaf de dikke vestingmuren in de toren heb je mooi uitzicht. Als mieren krioelen de mensen beneden door het kleine stukje stad. Hier vind je aangename restaurants, met weids uitzicht over de rivier, ruisende watervalletjes.

Al het toerisme is geconcentreerd in de oude stad. Maar wat brengt het toerisme de mensen van Mostar? De stad verliest door de toeristenmassa zijn werkelijke waarde als monument. En met alle souvenirshops en coffeeshops komt het echte leven in de verdrukking, een wereldwijd probleem bij werelderfgoed. 

 BLAGAJ 

Onze gastheer in Mostar wil ons graag wat van de omgeving laten zien en daarvoor rijden we eerst naar het dorpje Blagaj. Bij de bron van de rivier de Buna ligt aan het einde van een weggetje langs de rivier het huis van de derwisjen.
Na het betalen van de toegangsprijs van 2 euro is dit 15e eeuwse huis onder de rotswand te bezichtigen. Hier is de met mystiek omgeven broederschap gevestigd van de dansende, draaiende en soms, naar het schijnt, schreeuwende derwisjen. Als je je schoenen uittrekt en alles hebt bedekt kun je de sacrofagen en gebedsruimten van de leiders van de derwisjen bezoeken. De meeste vertrekken zijn leeg, veel is er niet te zien. De prachtige ligging onder de rots aan de rivier maakt veel goed.

In de grot achter het huis ontspringt de Bunarivier om 7km verderop in de rivier de Neretva uit te komen. In het seizoen schijnen hier bootjes de grot in te varen door het visrijke, koude water van 10 graden.

Een tiental kilometers verderop zijn de watervallen van Kravice te bewonderen, door de locals ook wel een kleine versie van de Niagarawatervallen genoemd. Dat lijkt me wel erg ver gezocht, maar het is een bijzonder prettige plek. Langs de rivier zijn heerlijke picknickplekken en strandjes waar in de zomer gezwommen wordt.

.

 POCITELJ

Een kleine 30km ten zuiden van Mostar, langs de M17 in de richting Dubrovnik, ligt dit museumdorp met witte stenen huizen tegen een heuvel. Het is geheel gericht op de rivier de Neretva. Het dorp is gebouwd in de 15e eeuw en na de oorlog gerestaureerd. Het is een geliefde plek voor toeristen uit Kroatië op excursie naar Mostar en omgeving en voor kunstschilders. De moskee, de oude hamam, de klokkentoren en de Koranschool zijn aan het steile straatje tegen de heuvel op gebouwd, waarop de ruine van het kasteel de vallei van Neretva domineert.

Waarschijnlijk is Pocitelj in de twaalfde of dertiende eeuw gebouwd en het heeft vooral een oriëntaalse uitstraling. De burcht op de heuveltop en de stad die tegen de helling aangeplakt is behoort tot de toeristische hoogtepunten van Herzegovina. Een verkenning ervan gaat via steile en hobbelige trappen. Een klim naar boven zal zeker beloond worden met een mooi uitzicht over de Neretva die zich een weg door het droge landschap baant. Helaas hebben wij door tijdgebrek hiervoor niet de gelegenheid omdat onze gastheer en chauffeur aan het werk moet in Mostar.

NEUM

Bosnië & Herzegovina is er trots op dat het land een eigen kustlijn heeft, alhoewel deze hemelsbreed nog geen zes kilometer lang is. Maar door het grillige landschap zijn het over de weg meer dan twintig kilometer. Neum ligt aan een prachtige beschutte baai, waardoor de heldere en prachtig blauwe Adriatische Zee zo glad als een spiegel is.

Het badplaatsje werd grotendeels gebouwd in het Joegoslavische tijdperk als een vakantieverblijf voor de communistische elite. Het is geen parel aan de kust, zoals Dubrovnik, Trogir en andere Kroatische plaatjes. Alhoewel er de laatste jaren flink aan de toeristische weg getimmerd en bijgebouwd wordt met huizen in Dalmatische steen en moderne archituur, geven grauwe flatgebouwen de badplaats een wat troosteloze indruk. Anderzijds heerst er niet de opgefokte toeristensfeer, waarvan in Kroatië sprake is. Wie voor minder geld en tussen de Bosniërs van de Adriatische Zee wil genieten is in Neum op de goede plek.

Neum is de enige plaats in Bosnië en Herzegovina dat aan zee ligt en één van de twee dorpen binnen twee kilometer van de kust. Ook het tot Neum behorende gehucht Broćanac ligt vlakbij de kust. Deze twee plaatsen worden door steile bergen van de Dinarische Alpen van de rest van de gemeente Neum en het land gescheiden. Een smalle bergweg naar Stolac is de enige directe wegverbinding tussen Neum en de rest van Bosnië en Herzegovina. Het doorgaand verkeer richting de rest van het land moet dan ook via Kroatië; Mostar is via Metković (E73) te bereiken. Neum scheidt het Kroatische vasteland in tweeen. Het is wat verwarrend om vanuit Mostar over de hoofdweg via Neum naar Kroatië te gaan; eerst hebben we de grenscontrole van Kroatië, om vervolgens weer terug te keren in BiH. Enkele kilometers verderop volgen wederom paspoortcontroles voordat de bus de weg naar Dubrovnik kan vervolgen. 

In Kroatië gaan er stemmen op om een brug te bouwen naar het schiereiland Peljesac, zodat het doorgaande verkeer over de kustweg niet meer via BiH hoeft te rijden.