KOSOVO

In het hart van de Balkan ligt de jongste aanwinst van Europa en als laatste van alle voormalig Joegoslavië landen gaan we in september 2017 hier een kijkje nemen.

Met Wizzair vliegen we weer eens voor een habbekrats vanuit Eindhoven, nu naar de Macedonische hoofdstad Skopje om daar met de bus de grens over te steken naar dit land dat nog niet zoveel mensen zien als toeristische bestemming.

Kosovo schijnt meer in petto te hebben dan menigeen denkt, zeker als je een bezoek aan dit land niet laat overschaduwen door de krantenberichten van de verschrikkingen die misschien nog in je geheugen staan gegrift.

Kosovo is een jong land waarvan de overwegend jeugdige bevolking het symbool is van een nieuw begin, een steeds minder onwaarschijnlijke reisbestemming zonder massatoerisme en Kosovaren die hun soevereine staat maar al te graag voor toeristen willen ontginnen.

De buurlanden bleken al eerder zeer de moeite waard en nieuwsgierig als ik ben naar nieuwe ontdekkingen kan Kosovo niet langer in het rijtje ontbreken.

Als het woord Kosovo valt is dat onlosmakelijk verbonden met minder prettige herinneringen en beelden van ellende en geweld. Ook al weten we dat de Kosovo-oorlog inmiddels al meer dan 18 jaar geleden ten einde is gekomen, komt het land met enige regelmaat nog steeds in het nieuws vanwege spanningen en ongeregeldheden.

Voor de zoveelste keer proberen we uit te leggen wat er leuk is aan het reizen in deze landen en dat we niet geloven dat het er ernstig onveilig zal zijn. Om nu ook weer in vele ogen te kijken waarin duidelijk te lezen valt 'jullie kunnen aardig kletsen, maar mij niet gezien'.

Veel mensen hebben vaak een negatief beeld van dit land en dus van de mensen daar, op basis van verhalen in de media. Er is echter altijd een andere kant, maar vaak wordt enkel aan de negatieve dingen gedacht.

Is dat terecht? Die vraag is voor mij wederom dé reden om het zelf te gaan bekijken.
Om vervolgens afscheid te nemen op Eindhoven Airport van de wegbrengers die me enthousiast doch bedenkelijk kijkend uitzwaaien.
Ze zijn er thuis inmiddels aan gewend dat juist die onbekende landen een enorme aantrekkingskracht op me hebben.

Na alle bedenkingen en vooroordelen van de thuisblijvers hebben we voor ons vertrek dan ook nu weer even het reisadvies van het ministerie er op nageslaan, het kan immers nooit kwaad om goed voorbereid op reis te gaan en de feiten met deskundige adviezen er eens op na te slaan.
Zowel de Nederlandse als de Belgische Ambassades voor Kosovo leren ons dat de veiligheidsrisico's zich voornamelijk beperken tot grensstreek met Servië. Ook in de hoofdstad Pristina zijn regelmatig nog demonstraties waarbij zich explosies en geweld hebben voorgedaan.
Als je demonstraties en enkele grensgemeentes weet te vermijden zou volgens andere peilingen Kosovo een relatief hoge plaats hebben op ranglijsten van de veiligste landen ter wereld. Het rapport van deze veilige landen is gebaseerd op het vertrouwen van de mensen in de lokale politie, hun persoonlijk veiligheidsgevoel en de indicatie van diefstal en geweld.
Met alle goede raad in het achterhoofd verwachten we vooral vriendelijke mensen, aardige plaatsjes en een ongerepte natuur tegen te komen.

PRIZREN

Nadat het besluit voor de bestemming Kosovo was gevallen komt al gauw de volgende vraag, wat zou de mooiste plaats in dit land zijn? Dat is Prizren, de culturele hoofdstad die de communistische vernieuwers altijd links hebben laten liggen.

Vanuit het centrale busstation van Skopje is een regelmatige busverbinding met de Kosovaarse hoofdstad Pristina en ook gaat er tweemaal per dag een directe bus naar Prizren, onze bestemming voor vandaag.

Als Nederlands staatsburger hebben we geen visum nodig voor Kosovo, bij de grens worden alle grensdocumenten van iedereen uit de bus verzameld, even later zijn we weer een stempel rijker en kunnen we verder onze weg vervolgen. 

Dan volgt een mooie rit door het Kosovaarse landschap langs dorpjes, stenen huisjes, velden met wilde bloemen, kerkjes en moskeeën, rivieren en watervalletjes, heldere meren met uitzichten op de heuvels.

We stappen uit op het busstation van Prizren, dat aan de rand van de stad ligt. Het is een goede kilometer lopen naar ons guesthouse in het oude centrum aan de andere kant van de rivier De Drin die de stad in tweeen splitst.

Eerst lopen we door de winkelstraat in het nieuwe gedeelte van de stad met veel bruidswinkels, schoenen en juwelierszaken. In Kosovo wordt betaald met de euro, dus dat is gemakkelijk.

Met EU geld is de stad flink gerenoveerd en het lijkt erop dat dit het eerste toeristische plaatsje in Kosovo zal worden. Rond de rivier wemelt het van de terrasjes, café's en hotelletjes en aan de andere kant van de oude stenen brug is het gezellig ronddolen door de smalle straatjes met kinderkopjes en nog meer terrasjes, ijssalons, notenbarretjes en eetgelegenheden.

Met de traditionele stenen bruggen, moskeeën, kerkjes, een Turks badhuis en het fort boven op de heuvel heeft het aardige bezienswaardigheden en een leuke sfeer. Het is nog goed te zien dat het Ottomaanse rijk hier honderden jaren lang regeerde.

Hoewel de minaretten van de moskeeën nauwelijks zijn te tellen, heeft het centrum ook een prachtige Katholieke kerk en een Servisch-orthodoxe kerk. Feitelijk staan deze binnen een paar minuten lopen van de grote moskee en symboliseert dit het multireligieuze karakter van de stad.

De stad wordt gedomineerd door een oud fort op een heuvel, de kalaja. De berg is in ruim een kwartier te belopen via een stijle route vanuit de oude stad. Gelukkig is het vandaag weer droog en er schijn zelfs een flets zonnetje dat zijn stralen laat vallen op de hoogste berg die vannacht een eerste laagje sneeuw heeft gekregen.

Vanaf de heuvel geniet ik van een fenomenaal uitzicht over Prizren en de bergen in de omgeving.

Aan de andere kant van het fort is het uitzicht op het dal met een weg die uiteindelijk tot Macedonië leidt ook de moeite waard.

Het fort is gerenoveerd met behulp van een flinke zak geld van de Amerikanen. Duidelijk is waarom ze hier Bill Clinton en Trump zo in het zonnetje zetten en de hoofdweg in Pristina omgedoopt is tot de Bill Clinton Boulevard. Kosovaren zien Amerika als hun bevrijders.

 Een hoop EU- belastinggeld moet Prizren tot een toeristische trekpleister gaan maken, de highlights in de stad uit het Ottomaanse Rijk zijn weer mooi zichtbaar in ere hersteld.

Op het toeristische kaartje dat ik krijg in het guesthouse staan maar liefst 29 bezienswaardigheden. Daarvan zijn er 8 moskeeën, 3 gebedshuizen van verschillende Sufi-ordes en 6 kerken. En dat op een betrekkelijk kleine oppervlakte, het is inderdaad goed geconserveerd. De oudste moskeeën hier dateren uit de 14e en 15e eeuw, de twee Servisch-Orthodoxe kathedralen zijn zelfs al in de 13e eeuw gebouwd.
Ook niet-religieuze historische gebouwen zijn bewaard gebleven. Zo is er een restant van een watermolen aan de rivier die de stad doorkruist. En zijn er twee grote Turkse badhuizen. Naast mensen van Albanese en Servische komaf heeft Prizren ook een grote groep Turkse inwoners. De staat Turkije heeft ook veel bijgedragen aan de restauratie van de vele moskeeën en andere Ottomaanse monumenten in de stad. Het heeft het prettige plaatsje zichtbaar goed gedaan.

GJAKOVA 

Gjakovë  Ђаковица, Đakovica

Gjakova is misschien wel een van de meest authethieke plaatsen van Kosovo. Tegelijkertijd is het een moderne gemeente die als eerste en enige een vrouw koos als burgemeester.

Het oude centrum van Gjakova was tijdens tijdens het Ottomaanse Rijk eenvan de belangrijkste handelsplaatsen op de Balkan.

En dat is nog steeds te zien in de Carsija, het oude centrum waar de jeugd met grote getalen de terrasjes bevolkt. Hoewel verwoest in de Kosovo-oorlog van 1999, zijn de prachtige straatjes van deze oude stad zo authentiek mogelijk herbouwd.
Na een nieuwe renovatie in 2014 is de Çarshia e Madhe een verrijking van de Kosovaarse cultuur. Een prachtige plek om koffie te drinken of om een broodje kebab te bestellen. 

Misschien vind ik de sfeer hier nog wel prettiger dan in het toeristische Prizren.

PRISTINA

Prishtinë, Prishtina, Приштина, Priština

Als we de hoofdstad binnen rijden vormen de grote Sovjet blokken het aanzicht. 

Ons hostel blijkt midden in de bazaar van Pristina te liggen en door de eenrichtingsstraatjes valt het nog niet zo mee om het hostel te bereiken met de auto. Alle straatjes in de hele buurt staan vol met marktkraampjes, maar die vormen geen belemmering voor onze Refik. Hij rijdt gewoon met de auto over de markt al slalommend tussen de kraampjes door, totdat het zelfs hem te gortig wordt. Dan moeten we nog een stukje met onze bagage over de markt en kunnen we inchecken. 

Na een snelle lunch gaan we er meteen opuit voor een stadswandeling.

De bazaar van Pristina is niet zo groot. Op de markt worden vooral veel streekproducten verkocht, Kosovaren uit de omgeving bieden hier hun groenten, fruit en honing te koop aan. Het meest verkochte product van de markt zijn echter sigaretten, gewoon per slof vanuit de achterbak van een auto.

Alleen sigaretten zonder filter worden hier niet verkocht, er wordt overal veel gerookt maar ze doen het veilig.

Voor de schoonheid van de stad hoef je niet naar Pristina. Maar omdat de media, politiek, de internationale gemeenschap (EU, VN, NAVO) en het studentenleven zich hier centreert, ademt de stad misschien nog wel het meeste het ‘nieuwe Kosovo’.

Een van de meest historische plekken van de zeer recente geschiedenis in Europa is het NEWBORN-monument. Pristina plaatste de letters op het moment dat de (voormalige) provincie van Servië zich onafhankelijk verklaarde.

Het NEWBORN-monument symboliseert dit, tot voor kort konden Kosovaren hun handtekeningen op dit monument zetten. Tijdens het vijfjarig bestaan van Kosovo werden de gele letters beschilderd met de vlaggen van alle landen die Kosovo erkennen als onafhankelijke staat. Enkele maanden ervoor stond de in Engeland wereldberoemde Kosovaarse zangeres Rita Ora te dansen op de grote letters.

Zoals een echte toerist betaamd ga ik natuurlijk met dit monument op de foto. Achter het monument ligt een groot vervallen winkelcentrum in Joegoslavisch communistische stijl.

Een ander markant gebouw in Pristina is de National Library op het universiteitscomplex. Het opvallende bizarre communistische gebouw is bijna mooi door zijn lelijkheid.

Schuin achter de bibliotheek staat het skelet van een Servische Orthodoxe kerk waarvan de bouw gestopt is in 1999.

Voor mij is deze hoofdstad geen plaats om dagenlang in rond te dwalen, na een korte stadswandeling hou ik het wel voor gezien en neem afscheid van Kosovo.

Zelfs in buurland Macedonië wordt ons op het hart gedrukt om voorzichtig te zijn, let goed op je tas en pas goed op; ze zijn daar niet te vertrouwen.......

We hebben ons geen moment onveilig gevoeld en zijn geen gevaarlijke mensen of situaties tegengekomen.

Supervriendelijke of spontane mensen ook niet trouwens, de Kosovaren die we hebben ontmoet waren niet onaardig, eerder terughoudend en wat afwachtend. Duidelijk nog zoekende in een land waar zoveel is gebeurd en dat nog druk bezig is met z'n draai te vinden. Honderden jaren leven onder dreiging, etnische spanningen en overheersing lijkt zijn weerslag te hebben op de bevolking.

De vele oorlogen hebben duidelijk hun sporen nagelaten bij de mensen hier.

De economie van Kosovo is een van de minst ontwikkelde van Europa. Een belangrijk deel van de economie bestaat uit illegale aktiviteiten. De onduidelijke status van Kosovo belemmert de economie. Het is niet eenvoudig om investeringen en leningen aan te trekken. Ook de corruptie en de invloed van de georganiseerde misdaad vormen serieuze problemen. 

Door het povere imago dat Servië heeft opgelopen tijdens de oorlog in 1999, draait (of draaide) het toerisme in Kosovo op een zeer laag pitje. Als reden werd vaak verwezen naar de enorme aantrekkingskracht die de naburige landen - zoals Montenegro en Albanië - hadden door hun "prachtige" stranden, die Kosovo ontbeert. Toch zorgt het gematigd-warme klimaat tijdens de zomer en de vele sneeuwval tijdens de koude winter ervoor dat Kosovo iets te bieden heeft in elk seizoen op het vlak van buitensport. Zo is het mogelijk om te skiën in Bresovitcia en allerlei bergsporten te beoefenen in de Rugova-vallei.

Kosovo is anders dan zijn buurlanden. Hoewel Kroatië, Servië, Bosnië, Slovenië, Montenegro en Macedonië allemaal tot het voormalig Joegoslavië behoren zijn ze allemaal verschillend.

In Kosovo worden drie talen gesproken. de hoofdtaal is Albanees wat veel zegt over de vereenzelviging van de Kosovaren met de Albanese identiteit.  Verder wordt er ook veel Turks gesproken en het Servisch was natuurlijk voor het uiteenvallen van Joegoslavië de officiele taal. De plaatsnaamborden zijn vaak in alle drie de talen.

KOSOVO IN EEN NOTENDOP:

• Oppervlakte: 10.887 vierkante kilometer (een kwart van Nederland); 
• Sinds juni 1999 is Kosovo onafhankelijk in de zin dat Servië in de praktijk geen gezag meer heeft in het land. Op 17 februari 2008 riep de Albanese meerderheid eenzijdig de onafhankelijkheid uit van de Republiek Kosovo. Deze onafhankelijkheid wordt voorlopig door ruim de helft van de internationale gemeenschap, waaronder Nederland, erkend. Het andere deel ziet Kosovo als een provincie van Servië.
• Inwoneraantal: 1.883.018 (2016); 
• Een legende omtrent de Slag bij Kosovo Polje in 1389 verhaalt dat sindsdien elke lente rode pioenrozen bloeien daar waar destijds de aarde doordrenkt werd van het bloed van de gevallen Servische helden.
• Bevolkingsdichtheid: 173 inwoners per vierkante kilometer; 
• Wegens het gematigd-warme klimaat tijdens de zomer en de vele sneeuwval tijdens de winter heeft Kosovo in elk seizoen op het vlak van buitensport wel iets te bieden.
• Staatsvorm: Republiek; 
• Kosovo investeert de laatste tijd behoorlijk in cultuur. Het hele jaar zijn er internationale filmfestivals in Kosovo, zoals het Prishtina FilmFest en het Prizren Short Film Festival. 
• De hoofdstad is Pristina. Een aantal grote steden in Kosovo zijn: Prizren, Ferizaj, Mitrovica, Gjakova en Peja; 
• In Kosovo kunt je met de euro betalen. In etnisch Servische gebieden wordt de Servische dinar gebruikt.
• Talen: Albanees (officieel), Servisch (officieel), Bosnisch, Turks; 
• Kosovo grenst aan Montenegro, Albanië, Macedonië en Servië;
• Gemiddeld jaarinkomen: $ 9600 (2016);