Welkom in Moldavië! Een vrij onbekend land dat ongeveer even klein is als België en ingeklemd ligt tussen de grote buren Roemenië, Oekraïne en het pseudo-landje Transnistrië. 

Na een paar mooie ervaringen in de diverse voormalig Oostbloklanden waaronder Roemenië, is mijn interesse in het oosten van Europa gewekt en stond het buurland al langer op mijn verlanglijst. Toeristen uit West-Europa komen er nog nauwelijks, maar dat tij lijkt langzaam te keren.

Sinds 2018 vliegt Wizzair van Eindhoven naar Iasi in Roemenië en in het najaar gaan we mee, om daar de bus te pakken naar Chișinău, de hoofdstad van Moldavië. Het kleine landje dat groot is in de wijnbouw en recent de blik van oost naar west gewijzigd heeft.

 

Een busrit door het groene, heuvelachtige Moldavië brengt ons van Iasi naar Chișinău, de bus volgeladen met in Roemenië ingekochte waar. De wegen zijn slecht, rot en vol gaten, maar daar wordt hard aan gewerkt, gezien de wegwerkzaamheden die overal gaande zijn. Kleine dorpjes met pastelkleuren huisjes, hier en daar is paard en kar nog het vervoermiddel. Karakteristieke gezichten onder hoofddoek of hoed. 

Er staat een gloednieuwe zilveren Mercedes in het zand, naast een geparkeerde kar op houten wielen.

Onze Roemeense gastheer waarschuwde voor de gevaren in het buurland en corruptie bij de grens. Een dokter, of een agent: allemaal vragen ze smeergeld, zo hoor ik van meerdere mensen. 

Als toerist hebben wij daar weinig van gemerkt, alle paspoorten in de bus werden ingenomen en een half uurtje later kon onze reis worden vervolgd, iedere passagier een stempelafdruk rijker. Zonder steekpenningen.

Welcome in Moldova!

 

Chișinău

De hoofdstad Chișinău, spreek uit als Kiesjinau, ligt in het hart van Moldavië en heeft ongeveer 700.000 inwoners. In totaal wonen er zo'n 3,5 miljoen mensen in Moldavië.

Chișinău heeft een centrale ligging in Moldavië en is daarom een prima uitgangspunt om van hieruit het land met het openbaar vervoer verder te bezoeken.

Met de bus uit Iasi zouden we aankomen op het Gara de Sud busstation, maar er schijnt een deel van de stad afgesloten te zijn in verband met hoog bezoek uit Turkije. Daarom is het eindpunt van het busje vandaag elders in de stad, we worden enkele kilometers buiten het centrum en ons hotel afgezet.

Een half uurtje later arriveren we met de taxi op onze plaats van bestemming en krijgen we de sleutel van onze kamer van een nogal stugge receptioniste. 

Even later zetten we koers richting het kathedraalpark voor een stadswandelingetje, waarbij het nog heerlijk genieten is van het najaarszonnetje op een van de terrasjes.

Moldavië is het armste land van Europa, maar de hoofdstad Chișinău is relatief rijk. Een deel van de bevolking loopt er modern gekleed bij, en de prijzen van luxeartikelen die her en der op borden worden aangeprezen, kosten net zoveel - zo niet méér - als in West-Europa.
De meerderheid van de arbeiders- en middeninkomens woont thans nog steeds in flatgebouwen uit de Sovjettijd. Ze zien er misschien nogal vervallen uit, maar de buurten waar ze in staan, zijn een stuk veiliger dan veel plaatsen in West-Europa. De criminaliteit is er echter relatief laag. 

Als we een hapje gegeten hebben in een lokaal restaurant en teruglopen naar het hotel, is de avond al ingevallen maar we voelen ons niet onveilig. Het grootste gevaar zit in de gaten in de weg, in het donker moet je goed opletten waar je loopt. De deksels van de rioolputten worden hier soms gestolen en straatverlichting doet het niet altijd.

Het hart van de stad concentreert zich rond de Boulevard Stefan cel Mare, in het bijzonder ter hoogte van het kathedraalpark. 

 

 

De volgende ochtend vertrekken we te voet richting het busstation. Chișinău is in de Tweede Wereldoorlog flink gebombardeerd, en heeft daardoor geen bijzonder historisch centrum. Je vindt hier geen fraaie architectuur of versierde gevels. Wel zijn er een groot aantal monumenten, pleinen, brede lanen met veel bomen en parken die de stad een van de groenste hoofdsteden in Europa maken. Het geeft het gevoel van een plezierige stad zonder opsmuk.
De mensen zijn over het algemeen wat terughoudend, maar wel vriendelijk en duidelijk niet echt aan West Europese toeristen gewend.

In het overzichtelijke centrum zijn de Sovjet karaktertrekken nog duidelijk aanwezig. In het hart van de stad ligt aan de andere kant van het inmiddels bekende groene stadspark Stefan Cel Mare met de orthodoxe kathedraal, ook het statige parlementsgebouw. De Europese Unie-vlag heeft men alvast gehesen, de Moldaviërs zijn er in elk geval klaar voor. 

 

Na nog een rondje door de stad gaan we Chișinău alweer verlaten. Ons reisdoel van vandaag ligt een goede 50km ten noorden van de hoofdstad.
Met de bus vertrekken we van het centrale busstation naar het grottenkloostercomplex van Orheiul Vechi.

Zodra we de hoofdstad verlaten rijden we over de hobbelige wegen weer een golvend landschap binnen met weilanden en notenbomen die de asfaltweg omzomen. Hoewel walnoten oorspronkelijk niet in Moldavië groeiden - deze werden vorige eeuw pas geïmporteerd omdat de Moldavische bevolking een ernstig tekort aan vitamine B leed - is het nu een belangrijk exportproduct van het land. Maïs, de productie van wijn en teelt van tabak zijn ook belangrijk voor de economie van het land. 

Ik had uitgestrekte wijngaarden verwacht, maar heb die tijdens dezze rit in dit deel van het land niet gezien. Onderweg zien we in de diverse dorpjes vooral het dagelijkse Moldavische leven aan ons voorbii trekken. Buren helpen elkaar met het binnenhalen van de oogst en aan de kant van de weg zijn mensen walnoten en kastanjes aan het rapen. Even verderop zijn de dorpsbewoners met z’n allen maïs aan het plukken. Ook is men druk in de weer met houthakken om een voorraad voor de winter aan te leggen. Het kan hier zó koud worden, dat de huizen vaak twee openhaarden en schoorstenen hebben.

Plotseling lijkt de moderne wereld ver weg. Vanavond slapen we in een homestay op het platteland in het oude dorpje Trebujeni. Het weggetje dat naar het dorp leidt is goed met een wijds uitzicht. Het laatste stukje kronkelen we nog even verder door een mooi landschap, dat met enige fantasie iets wegheeft van Toscane, met zijn zacht glooiende heuvels en donkergroene cipressen. Alle passagiers zijn inmiddels uitgestapt op hun bestemmingen eerder op de route, als laatste worden wij netjes voor de deur van ons verblijf voor vandaag afgezet door de uiterst vriendelijke chauffeur. Een oude dorpsbewoner wijst ons voor de zekerheid nog even het juiste tuinhek naar het huis waar we moeten zijn. Vooral hier op het platteland zijn de mensen nog erg gastvrij en behulpzaam.

 

 

Trebujeni

Het landelijk in de heuvels gelegen plaatsje bestaat uit kleurrijke huisjes, enkele dorpspompen en veel kruisbeelden. Diverse ondernemers hebben met lokale materialen een boerderij of dorpswoning verbouwd tot homestay voor bezoekers. De homestay waar we voor vandaag gereserveerd hebben, ademt een rustieke sfeer uit. Met behulp van google translate worden we hartelijk welkom geheten door onze gastvrouw. Alhoewel we vroeg zijn, wacht onze kamer al op ons.

Trebujeni ligt in het Orhei disctrict aan de rivier de Răut en is onderdeel van de dorpen Butuceni en Morovaia. Het ligt in een schilderachtig landschap waar we genieten van alle herfstkleuren. 

De meerderheid van locals in dit trio van dorpjes houdt vee, en de kleine toestroom aan pelgrims en bezoekers zorgt niet voor heel veel toerisme. Desondanks is er een redelijk aanbod aan slaapplaatsen, herkenbaar aan de mooi versierde “pensiunea” (gastenverblijf) bordjes die in de voortuinen hangen.

In de dorpen zijn de huizen geschilderd in pastel blauw en groen, afgetekend tegen een achtergrond van kliffen. In de tuinen staan hekwerken vol klimplanten en de kalkoenen kakelen vrolijk rond in het najaarszonnetje.

Chişinău voelde aan alsof je in de jaren 70 beland bent, hier is de tijd 100 jaar geleden al stil blijven staan. Basisvoorzieningen ontbreken grotendeels, veel huizen hebben nog geen stromend water of aansluiting op gas. De locals halen water uit de put in het dorp, vrouwen met sjaals om het hoofd zwaaien langs de weg met handgeplukte veldbloemen die ze proberen te verkopen aan de voorbijkomende automobilisten.

 

Het grottenklooster van Orheiul Vechi (oud Orhei) ligt niet ver hier vandaan. Moldaviërs zullen oprecht verontwaardigd zijn als blijkt dat je niet van plan bent deze prachtplek te bezoeken, dus eigenlijk hebben we weinig keus.

Na een half uurtje wandelen zien we de kerk opduiken boven de krijtrotsen met ongebruikelijke vormen en uitzonderlijke kleuren. De kliffen omringen het meest heilige uitzicht van Moldavië. Vanaf de 13de eeuw kwamen monniken hierheen om er in stilte te leven en zich te bezinnen in de grotten in de rotswand. Een gebruik dat zo’n 500 jaar duurde. De Ascension of St Mary Church (1905) is verankerd in deze heilige plaats. Het glinsterende goudkleurige koepel vangt het zonlicht van ver over de rivier Răut. Dan moeten we nog wel een stukje lopen langs de rivier en de koeien die hier grazen om het klooster te bereiken.

We kennen het bindend reiskledingadvies, in dit land is het handig om steeds een sjaal bij de hand te hebben. Als je kloosters bezoekt moeten natuurlijk knieën, schouders en voor vrouwen ook het hoofd bedekt zijn.

 

 

 

Orheiul Vechi

 

The cave monastery is een klooster dat op 50 meter hoogte in kalkstenen rotsen is uitgehakt in de oude plaats Orhei. Het is even zoeken naar het monnikenverblijf dat diep in de heuvels verscholen ligt. Het is door orthodoxe monniken in de dertiende eeuw in de kliffen uitgegraven, zodat zij daar in alle rust en veiligheid zich aan hun geloof konden wijden.
Het archeologische complex Orheiul Vechi is een van Moldavië’s bekendste bezienswaardigheden en bestaat uit een stuk land met een paar dorpen en historische monumenten. Vanaf een klif kijken we uit op de rivier Răut, die zich als een hoefijzer vormt tussen de dorpen Trebujeni en Butuceni. Je kan vanaf deze hoogte tot ver in de omgeving kijken, een tactische positie die ook onze Euraziatische voorouders niet onberoerd liet. Al 40.000 jaar wordt dit gebied bewoond en hebben Daciërs, Mongolen en Tartaren er hun sporen achtergelaten. En dat maakt Orheiul Vechi zo interessant; je ziet hier de geschiedenis vanaf de prehistorie tot aan de middeleeuwen tot leven komen. Een bijzondere ‘melting pot’ aan culturen dus, waar de Moldaviërs erg trots op zijn.
De grotkerk, die in een van de kliffen is uitgehouwen, dateert zelfs uit de 13e eeuw en herbergt een charmante kapel, een terras dat uitkijkt over de rivier en meerdere stenen nissen die een – nogal tochtige - slaapplaats boden aan 13 monniken. Ramen zijn er niet, monniken ook bijna niet meer. Er woont nog een kluizenaar in het klooster.

Al sinds de 13e eeuw fungeert de kapel als kerk voor de omliggende dorpen, wat vooral in de winters ook een koude aangelegenheid moet zijn.

 

Voor de volgende dag hebben we in Trebujeni een taxi geregeld richting het noorden met als eindpunt van deze dag Soroca. Onderweg willen we een kijkje nemen bij de kloosters van Tipova en Saharna.

De route gaat over het platteland van Moldavië en door het stadje Rezina, waar we aan de overkant van de rivier Dnjester in de verte het plaatsje Rîbnița in het eenzijdig onafhankelijk verklaarde Transnistrië zien liggen. Officieel maakt het deel uit van Moldavië, maar eigenlijk loopt de rivier de Dnjestr als een grens door het land en is het gebied een Russisch protectoraat.

Later in de week willen we nog een dagtocht maken naar Transnistrië en onder meer een bezoekje brengen aan de onofficïële hoofdstad Tiraspol in het land dat niet bestaat. 

 

Op het platteland wonen vooral ouderen, al dan niet met inwonende kleinkinderen. Jongvolwassenen trekken weg naar de stad of over de landsgrenzen op zoek naar een inkomen. Een aanzienlijk percentage van de bevolking werkt regelmatig in het buitenland. Volgens schattingen van de Moldavische overheid wordt er door werkenden vanuit het buitenland meer geld naar huis gestuurd dan de hele begroting van de republiek. Een deel emigreert zelfs volledig. Onderzoek van de BBC naar de 7 miljardste wereldburger (oktober 2011) wees uit dat Moldavië op dat moment het snelst krimpende land ter wereld was, om precies te zijn met gemiddeld 106 personen per dag.

 

TIPOVA

 

Ongeveer 93% van de Moldaven behoort tot de Orthodoxe Kerk en de kloosters van het land zijn het bewijs van hun spiritualiteit.
Eén van de mooiste kloosters ligt langs de Dnjestr, zo'n dertig kilometer ten noorden van Trebujeni.  Tipova is Moldavië’s grootste en tevens één van de oudste grotkloosters. Zoals in Orheiul Vechi, vind je ook hier grotten die ooit een bezinningsoord waren voor monniken. Maar er leven meer mythes op deze plek. Volgens lokale overleveringen vond Orpheus in Tipova het portaal naar de onderwereld.

Het wandelpad naar de grotten loopt door een prachtig natuurgebied boven de rivier Dnjester, met een wijds uitzicht op het aan de overkant gelegen Transnistrië.

SAHARNA

Nog eens 12 kilometer ten noorden ligt Saharna met het Holy Trinity Monastery en de prachtige natuur met watervallen.
Tegen de beboste heuvels zien we de gouden koepels van het Saharnaklooster.
Deze locatie staat bekend als een plek voor duiveluitdrijving. Tijdens wekelijkse nachtelijke bijeenkomsten komen gelovigen vanuit heel Moldavië hierheen om zichzelf te zuiveren van kwade geesten. In die ceremonies wordt het monotone priesterlijke gezang onderbroken door hysterisch gegil.
Als we onder de schaduw van de kerktoren van Saharna lopen, tussen de perfect gesnoeide bloemen, is het moeilijk om je zoiets voor te stellen. Laat het duidelijk zijn dat Moldavië, met zijn legendes en heilige grotten, één en al mysterie is.

 

SOROCA

Voor de komende nacht hebben we een hotelkamer gereserveerd in de zigeunerstad Soroca, waar we aan het einde van de middag arriveren.

De Noord Moldavische stad kent een rijk verleden vanwege de strategisch gunstig ligging aan de handelsroutes en telt tegenwoordig ruim 25.000 inwoners, waarvan een deel tot de Roma-zigeunergroep behoren. De band met het Russische en later het Sovjetrijk is altijd hecht geweest. Als onderdeel van de Sovjet-Unie konden ook de Roma profiteren van contacten in de rest van het immense rijk. Het ging ze goed in Soroca, dat uitgroeide tot industriestad. Ze beschouwden Soroca als hun hoofdstad en bouwden er droompaleizen die op een heuvel staan te pronken. Die gaan we eerst bewonderen, de zigeuners zijn vriendelijk en vinden onze belangstelling wel prima.

Verderop in het centrum zijn ook weer veel invloeden uit het Sovjet bewind goed zichtbaar aanwezig.

De bloemenmarkt is 24/7 open voor diegene die vrouw of vriendin wil verrassen met een mooie bos bloemen.

In de verte vangen we alvast een glimp op van de ongeschonden middeleeuwse burcht, welke een belangrijke rol heeft gespeeld in het gevecht tegen de Turken. Hier gaan we later een kijkje nemen, eerst rijden we de heuvel op om van het uitzicht te genieten. 

Hoog boven de stad staat een herdenking aan deze roemrijke historie, het monument candle of gratitude, Lumânarea Recunoștinței, dat herinnert aan de vereniging van Bessarabië en Roemenië in 1918. 

 

 

De stad ligt op de rechteroever van de Dnjestr (Nistru) die hier de grens met Oekraïne vormt en we wandelen een stuk langs de rivier naar het fort. Het is er rustig en langs de oevers slaan de vissers hun hengel uit in de rivier die een open riool is. Aan de andere kant van de rivier wappert de vlag van Oekraïne aan een douanekantoortje. Er vaart een ferry tussen de twee landen die alleen toegankelijk is voor inwoners van Moldavië en Oekraïne, dit is geen internationale grensovergang. Enkele locals maken de overtocht naar het buurland.

De schoonmaakster die bij het fort de stoep aanveegt maakt zich tegelijkertijd nuttig als kassajuffrouw.  Tussen het vegen door komt ze bij ons de entree van in totaal 10 lei in ontvangst nemen.
De ronde burcht met vijf weertorens en muren van zo'n 3 meter dik, wordt gezien als een van de belangrijkste bouwwerken van Moldavië en staat afgebeeld op het bankbiljet van 20 Moldavische lei.

Moldavië ligt op dezelfde breedtegraad als de Bourgogne in Frankrijk: een ideaal klimaat voor de lekkerste wijnen.

Met wat fantasie heeft het land zelfs de geografische vorm van een druiventros.

Tien procent van het grondgebied is bestemd voor de wijnbouw. Ondanks het kleine oppervlak behoren ze tot de 25 grootste wijnproducenten ter wereld.

Tot voor kort besteedde Moldavië nauwelijks aandacht aan de westerse markt. De blik was op het oosten gericht. Het feit dat in Europa bijna niemand een flesje Moldavische wijn opentrok, kwam doordat de wijnen altijd als vanzelfsprekend naar Rusland werden geëxporteerd.

Een aantal jaren geleden kwam daar opeens verandering in. Moldavië voer een Europese koers en bereidde een verdrag voor met de Europese Unie. Opeens wilde Rusland de wijn uit zijn ’zonnige achtertuin’ niet meer hebben. Dat was een harde klap voor de sector.

Afdalen in ’s werelds grootse wijnkelders Milestii Mici en Cricova moet zelfs voor de niet-wijndrinker spectaculair zijn en is de belangrijkste toeristische attractie van het land. Er worden rondleidingen gegeven door de wijnkelders die de grootste van de wereld zijn en met recht complete ondergrondse wijnsteden genoemd kunnen worden. Vroeger werd hier kalksteen gewonnen om de hoofdstad mee te bouwen.
In de Koude Oorlog deed het ondergrondse gangenstelsel dienst als schuilkelder voor lokale partijbonzen.

Nu herbergen de gewelfde straten – 70 kilometer in totaal! – 9,3 miljoen flessen wijn, inclusief markante museumstukken, zoals de privécollectie van Hitlers rechterhand, Hermann Göring, meegenomen door het Rode Leger uit het Berlijn van 1945.

Veel wereldleiders die ooit in Cricova te gast waren, hebben er ook een eigen collectie. Die van Angela Merkel, en Vladimir Poetin liggen gebroederlijk naast elkaar. Allicht is de voorraad van de laatste net iets groter dan die van de rest. Ook beroemdheden als de voormalige Franse president Hollande en Tony Blair hebben er enkele flesjes in bewaring.

Met je eigen auto een wijnkelder binnenrijden heeft nu eenmaal iets magisch, zeker als je het kan combineren met heel veel goede wijn proeven.

Helaas past een rondleiding deze dagen niet in ons programma, een goede reden om nog eens terug te keren in dit bijzondere land....

 

Tot het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 was Moldavië een van de welvarendste Sovjetrepublieken. Dat is sinds de onafhankelijkheid veranderd in het tegendeel. Moeizaam verloopt het proces van politieke en economische heroriëntatie.

Nu is dit het armste land van Europa, waar de miljoenen met stof bedekte flessen vintagewijn en champagne liggen opgeslagen, de overblijfselen van de rijkdom die Moldavië kende toen het onderdeel van het Sovjetimperium was. Cricova''s marmeren, eikenhouten en gebrandschilderde glazen overvloed staat in scherp contrast met het keiharde leven dat de Moldaviërs 80 meter boven dit ondergrondse labyrint van 70 kilometer met wijn volgestouwde gangen leiden.

De gemiddelde Moldaviër verdient 5000 lei (250 euro) per maand voor volle dagen hard werken. Door de schrijnende armoede is Moldavië een dankbare bron voor mensensmokkelaars. Duizenden jonge Moldavische vrouwen zijn, hopend op een betere toekomst, in het westen in de prostitutie terechtgekomen. Andere Moldaviërs proberen met de smokkel van wapens, sigaretten of drugs hun toekomstperspectief te verbeteren. Bijna 1 miljoen van de 4,5 miljoen Moldaviërs hebben hun vaderland verlaten om elders een bestaan op te bouwen. Het geld dat zij naar hun families in Moldavië sturen, overstijgt de overheidsbegroting van ruim 500 miljoen euro.

 

De kelders van Cricova vormen dan ook een onwezenlijk element in Moldavië. Hier worden een satijnzachte merlot en cabernet sauvignon, een frisse chardonnay en pinot blanc en droge champagnes geproduceerd. Zelfs een proeverij bijwonen is voor de doorsnee Moldaviër onbetaalbaar, laat staan dat hij ooit een kistje van de nationale trots kan aanschaffen.