EVORA

 In het voorjaar wanneer alles groen en fris is met veldbloemen in bloei, zal dit een mooie rit zijn. Nu doet het landschap wat stil en leeg aan, maar de najaarszon zet het ietwat desolate herfstlandschap in prachtige kleuren.

De Alentejo bestaat uit een noordelijk en een zuidelijk deel, de Alto en de Baixo Alentejo; samen zijn ze bijna even groot als Nederland zonder het water en strekt zich uit van de rivier Tejo tot aan de Algarve. De Alentejo is een reisbestemming op zich, die weinig wordt bereisd en al helemaal geen massatoerisme kent. 

In Portugal wordt wel gezegd dat aan de Alentejo alles voorbij gaat. De Alfa Penduar, de Portugese hogesnelheidstrein, stopt tussen Lissabon en de Algarve nergens.

Dit dunbevolkte landbouwgebied op de hoogvlakte is een van Portugals best bewaarde geheimen, in een reisblad lees ik dat het er net zo stil en verlaten is als in een klooster.

Alleen Evora wordt in de zomerperiode veel bezocht door vooral dagjesmensen en excursies vanuit de badplaatsen.  

Evora is een prachtig Portugees stadje en deze rit zeker waard. Het is een museum op zich, binnen de Romeinse stadswallen maak je op een klein oppervlak kennis met de cultuur en geschiedenis.

Hier midden in het oude centrum in de wirwar van smalle straatjes en steegjes checken we in bij het Old Evora hostel.

De binnenstad is een kunstwerk en dat zag ook de Unesco in toen ze Evora op de wereldmonumentenlijst plaatste.

De stad lijkt wel rond een antieke Acropolis gebouwd te zijn, boven op een heuvel en omringd door eindeloze olijgaarden en velden. Je raakt onwillekeurig onder de indruk van deze rustige, lieflijke stad, misschien wel een van de mooiste van portugal. Een historische stad waar het toerisme volop in ontwikkeling is, maar zo wordt het rijke verleden wel bewaard gebleven. Gelukkig is de echte Portugese sfeer nog niet verloren gegaan, in het levendige centrum wordt gewoond, gewerkt en gaan de kinderen gewoon naar school. Evora doet zelfs pogingen zich te profileren als moderne universiteitstad.

De Romeinse tempel, Moorse patio's, renaissancepaleis en de vele gotische kerken en kloosters die getuigen van het godsdienstige leven van weleer. Met al die oude bouwkundige schatten straalt het vreedzama Evora de betoverende sfeer uit van een Arabische stad. In elke straat staan wel witgekalkte huizen, een paleis met Moorse bogen, fonteinen en overal zie je betegelde patio's.

Het is een genot om door de kronkelende, nauwe straatjes te dwalen met de namen als de steeg van de slechtgeschorene, de straat van de kleermaker van de gravin en het plein van de voedsters van de kardinaal.

De ruim vier eeuwen durende Arabische overheersing is nog overal voelbaar.

Van de drie muren die Evora in de loop der tijd beschermden, zijn flink wat resten bewaard gebleven.

Evora bezoeken is niet alleen een reis door het verleden, maar ook een aangename ontmoeting met het Portugal van vandaag, met straten en pleinen bevolkt door studenten en vooral Portugezen die op deze zondagmiddag ook komen genieten van de pracht van dit Werelderfgoed. Het Praca do Giraldo is gezellig druk en blijkbaar ook voor de inwoners een plaats om af te spreken of gewoon wat rond te hangen.

In het verre verleden ging het er hier niet altijd zo ontspannen aan toe, de praca was het toneel van bloedige taferelen als onthoofdingen en velen kwamen tijdens de inquisitie hier op de brandstapels terecht. Vandaag zitten de mensen op de marmeren banken naast de fontein, kuieren ze langs de winkels onder de arcaden, staan in groepjes te praten of zitten op de terrasjes wat te eten en drinken.

Hier is het zo gezellig dat ik wel uren kan blijven rondhangen, maar er is nog veel meer te beleven.

Je zou hier alleen al een dag kunnen vullen met het bezoeken van alle kerken.

Bij de Igreja de Sao Francisco staat de lugubere Capela dos Ossos. Deze indrukwekkende beenderkapel werd opgebouwd uit een gigantische hoeveelheid menselijke botten. In de 16e eeuw wou een franciscaner monnik op deze lugubere wijze zijn medebroeders aanzetten tot meditatie over de dood. Volwassenen en kinderen zijn ontruimd uit het plaatselijke kerkhof en vonden hier hun laatste rustplaats.

Muren, nissen en pilaren zitten vol schedels en beenderen van vijfduizend personen. De vierkante pilaren zijn belegd met ellepijpen, de randen langs het gewelf zijn afgezet met kinderschedels. Aan het plafond bengelen normaal gesproken een grote en een kleine mummie, maar deze zijn momenteel afwezig voor onderhoud.

Bij de ingang van de kapel waarschuwt de inscriptie die vrij vertaald luidt: 'onze beenderen die hier zijn, verwachten de uwe'. 

Vandaag verlaten we het mooie Evora voor een roadtourtje door de Alto Alentejo. 

Na een 30km rijden zien we onderweg in het uitgestrekte landschap van de Alentejo een berg met op de top een burcht. Het vestingstadje Evoramonte ligt op een opmerkelijke locatie als een arendsnest op een hoge heuveltop. Natuurlijk kan ik dit niet aan me voorbij laten gaan. Ook hier valt weer meteen de rust en stilte van het lieflijke plaatsje op. De keurige, witgepleisterde huizen zijn gebouwd rond een eigenaardig fort en een kerk met een klokkenmuur.

Aan de voet van de heuvel ligt nu een modern dorp, maar nog niet eens zo heel lang geleden speelde het leven zich af binnen de burchtmuren. De huisjes die het kasteel omringen zijn tegenwoordig, op een enkele oudere bewoner na, verlaten en wachten op hun nieuwe toeristische bestemming.  

ESTREMOZ

Minder dan een half uurtje later doemt er in de verte alweer een heuvel op met enkele honderden meters boven het landschap een spierwit dorpje. Boven de witte huizen van de ommuurde 'gelukkige stad', zoals de Portugezen Estremoz noemen, neemt de machtige donjon van het hooggelegen kasteel prominent zijn plaats in .

Estremoz ligt in een regio vol marmergroeven en is een prettig stadje, omringd door een stadsmuur. De trappen van de kerk, de stoepen van de huizen, de raamkozijnen en zelfs de verkeerspaaltjes, bijna alles in Estremoz is van marmer, afkomstig uit de marmergroeven in de buurt. De nauwe straten lopen vanuit het centrum omhoog naar het witte kasteel.

Een andere specialiteit van Estremoz is aardewerk, in stalletjes en souvenirwinkeltjes worden sierkruiken, vazen en beeldjes aangeboden vaak ingelegd met wit marmer.

ELVAS

De weg voert verder door het dunbevolkte landbouwgebied van de hoogvlakte in de armste provincie van het land. De streek is soms woest en eenzaam, dan weer begroeid met olijfbomen en kurkeiken.

Het landschap mag dan verlaten en eentonig zijn, maar na elke bocht ligt wel een burcht of historisch stadje.

De volgende onderbreking van de monotone rit door de Alentejo vlakte met kurkeiken en olijfbomen is het vestingstadje Elvas. Ook dit stadje, op zo'n 10km van de Spaanse grens, staat op de werelderfgoedlijst van Unesco. De heuvel waarop het stadje gelegen is omgeven door geweldige vestingwerken met dubbele muren en gekanteelde torens.

De grillige ommuring is stervormig en behoort tot de best bewaarde stadswallen van Europa. Bij de kantelen hebben we een fantastisch uitzicht over Elvas en de bijzondere ommuring. Binnen de muren zien we een gezellig centrum waar de architectuur en veel straatnamen herinneren aan 500 jaar Moorse overheersing.  

Elvas leent zich uitstekend om doorheen te slenteren, met zijn nauwe steegjes, mooie pleintjes en kronkelige steegjes. De witte huisjes doen Moors aan, er zijn vele patio's veranda's en kunstig smeedwerk.

Het meest bijzondere zijn de stadswallen en vestingwerken met vijfhoekige bastions en vrijstaande hoekige torens. Ook het kasteel is overal opvallend aanwezig en domineert de straten. Er zijn enkele kerken met prachtig beschilderde azulejos.

Bij Elvas ligt een enorm aquaduct met vier verdiepingen en een lengte van 7km wat nog steeds nog de fontein op het plein van water voorziet. Net als in Evora zal het ongetwijfeld een indrukwekkend gezicht zijn, maar het begint al donker te worden en we moeten helaas verder zonder ook maar een glimp van het bouwwerk op te hebben gevangen.

Het eindpunt van vandaag is Castelo de Vide, waar we een schilderachtig pensionnetje hebben geboekt in het oude stationsgebouw. De spoorlijn is sinds een aantal jaren niet meer gebruikt en het station is omgebouwd tot een bijzonder vakantieverblijf.

Ook dit middeleeuwse stadje, dat bekend staat om de geneeskrachtige bronnen is een bezoekje weer meer dan waard. Het is een doolhof van straatjes met witgekalkte huisjes en het is even zoeken naar ons stationnetje. Dat ligt niet in het stadje zelf, maar net daarvoor en nogal afgelegen aan de rand van het natuurgebied Serra de Sao Mamede. Het voormalige traditionele plattelands station is betegeld met prachtige azulejos die beschilderd zijn door dezelfde kunstenaar die ook de tegelpanelen in het Sao Bento station in Porto heeft gemaakt. Het is werkelijk een lust voor het oog en heerlijk slapen op deze bijzondere en rustige plek.

MARVAO

Het vestingstadje ligt als een arendsnest op een moeilijk bereikbare top van de Serra de Sao Mamede en is een van de toeristische hoogtepunten van de Alentejo nu het niet langer de Spaanse grens hoeft te bewaken. Op dit moment in december is het dan ook stil en doods als een verlaten openluchtmuseum en nationaal monument. Het plaatsje staat model voor een groot deel van de forten in de Alentejo, niet alleen om zijn geschiedenis maar in de eerste plaats om de manier waarop het is gebouwd; een machtige kasteelburcht boven een kluwen van straatjes, steegjes, pleintjes en witgekalkte huizen. Met een op het eerste gezicht onneembare burcht vormt Marvao een spectaculair voorbeeld van militaire verdedigingsarchitectuur. De imposante vestingmuren van graniet passen perfect in het landschap en versmelten met de rotsige bergkam.

Er wordt wel beweerd dat als je Marvao hebt gezien je de andere burchtstadjes als Monsaraz, Evoramonte en zoveel andere niet meer hoeft te bezoeken. Daar ben ik het niet mee eens, ondanks het vrijwel identieke historische verleden en uitzicht heeft ieder van de plaatsen een aparte en eigen aantrekkingskracht. Zoals bijvoorbeeld de granieten huizen hier in Marvao, die zag ik in de andere plaatsjes niet. Maar vooral de sfeer en levendigheid is overal anders.

Via nauwe doorgangen, trappen en straatjes met kinderkopjes klim ik langzaam omhoog. Het is een fotogeniek dorpje, ik zou wel honderden foto's kunnen nemen van smeedijzeren balkons, wapenschilden van graniet, de klokkentoren van een kerkje, openbare wasplaatsen, de stadspoorten, slapende honden en katten in het zonnetje en van de panorama's. De inspanning wordt beloond met het uitzicht bij het kasteel als je beseft welke macht deze stad uitstraalde in vorige eeuwen en hoe moeilijk het fort te veroveren moet zijn geweest.

PORTALEGRE

Portalegre lijkt eerst wat tegen te vallen, in tegendeel tot de andere stadjes komen we hier niet aanrijden met het uitzicht van een wit stadje dat tegen de heuvelwand aangeplakt lijkt te liggen.

Maar na een korte wandeling blijkt het toch de zoveelste aangename verrassing. Het is als hoofdstad van de regio duidelijk stadser en groter dan de andere dorpjes die we bezochten, maar het is erg rustig.

In het oude centrum ligt het centrale Praca da Republica, waar ik in een lokaal eethuisje geniet van de sopa del dia.

CROMELEQUE DOS ALMENDRES

Een megaliet is een stenen monument, het woord is afgeleid uit het Grieks: mega (groot) en lithos (steen). Zo'n monument bestaat uit één of meer stenen die op een bepaalde manier op elkaar zijn geplaatst of in een bepaalde vorm, meestal cirkelvormig, tegenover elkaar staan.

Megalieten hadden een religieuze functie en ze komen wereldwijd voor, ook in Portugal. De grootste concentratie megalieten vind je hier in de, overigens zeer aantrekkelijke, omgeving van Evora.

De grootste steencirkel van het Iberisch schiereiland ligt 13km ten westen van Evora, in de nabijheid van het dorpje Guadalupe. De landelijke route voert door een mooi, glooiend landschap met kurkeiken en olijfbomen. De laatste kilometer tot bij de menhir dos Almendres is een mooie wandeling door het landschap. Rond dit grote granieten blok van 3 meter hoogte zijn in de loop der jaren allerlei verhalen en legendes ontstaan. De betekenis is nog altijd een groot mysterie, maar de grote fallische menhir doet denken aan vruchtbaarheidsrituelen.

Nog anderhalve kilometer verderop staan we voor een andere megalithische vindplaats met 92 staande stenen. Deze mythische steencirkel is een wonder uit de prehistorie, de reuzenkeien dwingen al eeuwen ontzag af. In de oudheid is hier waarschijnlijk heel wat gefeest, gevochten, geofferd en andere rituelen uitgevoerd. En vandaag de dag komen ook toeristen uit de hele wereld kijken naar het onbegrijpelijke.

LISSABON