GJOEMRI

Vanuit het Georgische Akhaltsiche reizen we met de marshrutka naar Armenië, in beide landen is deze minibus het meest gebruikte middel van openbaar vervoer.

Bij Bavra steken we de Armeense grens over en verblijven de eerste dag in de centraal gelegen provinciehoofdstad Gjoemri, na Jerevan de grootste stad van Armenië.

De laatste kilometers voor de grens is de weg erbarmelijk slecht met grote kuilen en gaten, het busje rijdt meer langs dan over de weg.

De grensformaliteiten bij zowel de Georgische als de Armeense douane vragen niet meer dan enkele minuten. We moeten uitstappen voor de paspoortcontrole en te voet de grens oversteken. Een visum voor Armenië is voor houders van een Nederlands paspoort niet meer nodig en zelfs bagagecontrole is vandaag niet aan de orde. Met een stempel in het paspoort lopen we de grens over Armenië binnen waar onze marshrutka alweer staat te wachten en we kunnen onze weg al hobbelend door de kuilen en gaten vervolgen richting Gjoemri. Naarmate we de stad naderen wordt de weg ook weer beter.
Deze stad wordt ook wel de humorhoofdstad van het land genoemd, volgens Armeniërs heeft de bevolking hier een sterker gevoel voor humor dan andere landgenoten. Vooral het omzetten van het tragische in het komische zou het kenmerk zijn voor de humor in Gjoemri.

De stad heeft haar aanzien gekregen toen ze nog een Russische garnizoensstad was, de stad werd volgebouwd met typisch Russische gebouwen die je nu nog op grote schaal aantreft. In de Sovjettijd was de naam van deze stad Leninakan en zo heette de stad nog toen ze in 1988 getroffen werd door een zware aardbeving. Tienduizenden inwoners vonden de dood en het grootste deel van de stad werd verwoest.

Inmiddels is de stad weer opgebouwd, maar tussendoor staan nog steeds enkele vernielde gebouwen.

Gjoemri kent een leuk centrum met een flaneerboulevard en een groot plein met fonteinen.

De grootste bezienswaardigheid vormt de aan dit plein gelegen Astvatsatsinkerk. In de voortuin liggen de prominente resten van een vroegere kerk, waaronder een aantal granieten koepeldaken.

Wanner je rondtrekt door de voormalige Sovjetrepubliek Armenië, kom je de Europese vlag beduidend minder vaak tegen dan in buurland Georgië. Vaker zie je naast de Armeense vlag ook de Russische vlag wapperen. Veel meer dan in Georgië is hier nog de Russische invloed te zien zoals auto's van Russische makelij en het cyrillische schrift. Zelfs de petten en uniformen van de politie lijken op die van de collega's in Rusland. Ook voel ik hier meer dan bij de buren de invloed van het Midden-Oosten, vooral in de muziek en het eten. In die zin is Armenië een typisch grensgebied tussen Europa en Azië, waarbij het christelijke geloof de meest zichtbare component is.

Grappig feitje is dat Armeense achternamen opvallend vaak eindigen op -ian of -yan.

Charles Aznavour is afkomstig uit Gjoemri, zijn echte naam is Chahnour Varinag Aznavourian. Ook de zangeres Cher is van Armeense afkomst, haar werkelijke naam is Cherilyn Sarkisian.

Kardashian is eveneens een Armeense naam.

JEREVAN

Armenië claimt niet alleen de oudste Christelijke staat van de wereld te zijn, Jervan zou ook de oudste bewoonde stad zijn, sinds 800 voor Christus hebben hier non-stop mensen gewoond en is daarmee ouder dan bijvoorbeeld Rome. Maar de stad is ook de dupe van de eigen strategische ligging en jarenlang strijdtoneel geweest van vele oorlogen. Tel daar nog enkele aardbevingen bij op, reden waarom er helaas nog weinige historische bouwwerken over zijn.

Het hostel waar we de komende dagen verblijven als uitgangspunt om Jerevan en het achterland te ontdekken ligt in een buitenwijk. Deze buitenwijken zijn meestal gekenmerkt door Sovjetflats afgewisseld met luxe nieuwbouw. Omdat Jerevan in een vallei ligt en omgeven is door heuvels, ligt de buitenwijk aan de rivier de Hrazdan hoger dan de binnenstad zelf. Overigens ligt het laagste punt van de stad nog altijd op een hoogte van 865m.
Als we met de metro aangekomen zijn in het centrum verandert het karakter van de architectuur en overal zien we veel strakke gebouwen, vaak opgetrokken uit roze-bruin tufsteen. Sommige stammen nog uit de tsarentijd. De brede en klassiek uitgevoerde avenues vallen op, met een concentratie aan hypermoderne winkels met de laatste mode en luxe accessoires. Hierdoor heb je in eerste instantie niet het idee in een Zuid Kaukasische stad te zijn. Pas later als we wat rondgewandeld hebben en ons wat meer gemengd in het lokale stadsleven ontekken we het oriëntaalse karakter van de stad. Dit uit zich bijvoorbeeld in groepjes mannen die nardi (backgammon) spelen, het overaanbod aan sjashliks en de emotionele manier wijze van omgang met elkaar.

Maar de stad heeft ook vele stukken groen en overal in de stad spuiten de fonteinen er lustig op los.

Ultiem voorbeeld van het strakke en overzichtelijke karkater van de stad is het centraal gelegen Plein van de Republiek. Aan dit weidse en rijk met fonteinen bedeelde plein ligt een keur aan mooie statige Sovjetgebouwen met Armeense ornamenten. Het mondaine karakter komt weer tot uiting in het volop flaneren van de tot in de puntjes verzorgde elite van de stad en de talrijke cafe's en terrassen die nu in het najaar nog steeds druk bezocht worden.

.

Het metronet is gebouwd in 1981 en lijkt een kopie van zowel de metro van Moskou als die van Tbilisi. De metrostations liggen erg diep, tot soms wel 70m onder de grond en zijn vaak rijkelijk gedecoreerd met nationale afbeeldingen.

Onder het centraal station is het metrostation David van Sassoen, vanwaar ook bussen en marsjoetka's vertrekken. Op het plein voor het station staat een enorm monument voor de Armeense held.

Recentelijk is met tientallen miljoenen van de EU het metronet gerenoveerd, maar de marsjoetka's zijn nog steeds de favoriete manier van openbaar vervoer voor de lokals.

Het centraal station is een stalinistisch gebouw uit 1955 dat aan de top van de opvallend lange torenspits nog een origineel Sovjetwapen heeft staan.

Vanwege de gesloten grens met zowel Turkije als Azerbeidzjan vertrekt hier nog maar één internationale trein, namelijk die naar Georgië.

De stad ligt aan de rivier de Hrazdan en is compact en overzichtelijk. Een uitzondering hierop vormt de oostelijk gelegen buurt Kond, waar we even rondslenteren door de kleine rommelige steegjes met vervallen 19de eeuwse huizen.

De rest van het centrum heeft een helder patroon van grote lange rechtlopende staten die elkaar kruisen.

De Noorderlijke Avenue verbindt de twee belangrijkste stadspleinen met elkaar, het Plein van de Republiek en het Vrijheidsplein, waaraan onder meer het operagebouw ligt.

De centrumgrens bestaat uit een paar ringwegen waartussen parken met terrasjes liggen. Vrijwel alle bezienswaardigheden bevinden zich binnen een half uur lopen in dit compacte centrum, zodat we ook hier de stad zelf wandelend kunnen verkennen. Net als bij vrijwel alle citytrips, geeft ook deze stad zijn geheimen het beste prijs als je te voet bent. Deze tijd van het jaar leent zich hiervoor prima, in hartje zomer kan de hitte hier ondraaglijk zijn en daar hebben we nu geen last van.

Het kloppende hart van de stad zijn de twee pleinen, de aangewezen plek om onze stadswandeling te beginnen. Op het weidse Plein van de Republiek is het gezellig druk met veel flanerende stadsbewoners en jonge verliefde stellen. Traditioneel rijden pas getrouwde stellen samen met hun gasten naar dit plein om er met hun auto's luid toeterend rondjes te rijden.

Op zomeravonden spuiten de fonteinen er lustig op los op het ritme van klassieke muziek en worden ze in diverse kleuren belicht.

Het centaal aan het plein gelegen gebouw met witte zuilenrijen herbergt het museum voor Armeense geschiedenis en de Nationale Kunstgalerie. Aan beide kanten van dit gebouw staan rozekleurige tufstenen gebouwen met ornamenten die meestal ministeries huisvesten.

Onder het plein schijnt een grote bunker gebouwd te zijn, om in de Sovjettijd de hoge pieten te beschermen tegen een nucleaire aanval. Dat gevaar is geweken en nu heeft men geen idee wat met die enorme ondergrondse ruimte te doen. Totdat zich een plan voordoet is de bunker gesloten.

De tweede belangrijke ontmoetingsplek van de locals is het Vrijheidsplein. Hier komen we via de Abovian straat, een mondaine straat met veel restaurants en andere voorzieningen.  Al vrij snel gaan we linksaf over de wandelboulevard die in 2007 aangelegd is en eindigt op het Vrijheidsplein.

In het midden van het plein staat het kolossale, socialistisch vormgegeven operagebouw.

Aan de voorkant ligt een park met daarin het zogeheten Zwanenmeer, omringd met terrassen en restaurants.

Achter het operagebouw ligt in de verte het monument gewijd aan een stadsarchitect en vlak daarachter zie ik de gigantische marmeren trap die de Cascade genoemd wordt al liggen. De 572 witte treden met verkoelende watervallen leiden naar een heuveltop vanwaar je een goed panorama over de stad hebt. Behalve de stad zelf kun je ook de Ararat op de achtergrond zien liggen, de besneeuwde top lacht de stad als het ware toe.

De Cascade is verrezen ter herdenking van het vijftigjarig bestaan van de Armeense Sovjetrepubliek. Na een renovatie van de trap door een rijke Armeense zakenman, kun je nu zelfs met een roltrap en  lift naar boven.

Ook al doet de stad hier Oosters aan, Armenië is duidelijk Christelijk. Dat uit zich niet alleen door de vele kloosters en kerken, op de boulevards en brede trottoirs van Jerevan wordt heel wat geflaneerd en de vele restaurants en terrassen worden druk bezocht.

Het contrast van de stad met de rest van het land is groot, Jerevan is duidelijk de hoofdstad met allure. Dat valt niet alleen ons en andere toeristen op, maar bezoekers elders uit het land die voor het eerst in hun hoofdstad komen kijken hun ogen uit. Sommige plattelandsbewoners weten niet wat ze zien en het bezoekje aan de grote stad kan een ware cultuurshock zijn.

GEGHARD KLOOSTER

Bij het busstation aan de Gai straat in Jerevan nemen we de marshrutka naar het plaatsje Goght, waar we de weg verder te voet moeten vervolgen. Het is een 5km lange wandeling naar het Gehard klooster, dat prachtig is gelegen is in een indrukwekkende kloof. Het oudste deel van het klooster zijn de hoger gelegen, in een rotswand uitgehakte ruimtes die onder meer als monnikenwoningen werden gebruikt. Deze zijn niet te bezichtigen, maar ook het lager gelegen centrale deel van het klooster is in de rots uitgehakt.

Onder de kathedraal is een waterbron die volgens de Armeniërs voor liefde en geluk zou zorgen. Niet zover ten oosten van Geghard liggen enkele van de hoogste bergtoppen van Centraal Armenië: Azjdahank 3470m en Spizakar 3535m.

Overal in Armenië kom je ze tegen, chatsjkars, letterlijk vertaald: kruisstenen. Deze gebeeldhouwde gedenkstenen hebben meestal als centraal teken een kruis. Hieromheen zijn weer andere motieven uitgebeiteld, uiteenlopend van rozetten tot druiventrossen en soms ook Bijbelse motieven. De rechtopstaande tegelachtige stenen worden meestal gemaakt om levende of overleden personen te eren, maar ook als beschermingssymbool tegen natuurrapen of ter herdenking van militaire overwinningen. Je vindt ze vooral in en nabij kloosters en begraafplaatsen, maar ook aan de kant van de weg of midden in het veld.

De eerste chatsjkars verschenen al in de 9de eeuw. Ook sinds de onafhankelijkheid in 1991 zie je weer een opleving van deze kunst. Er bestaan in het huidige Armenië zo'n 40.000 chatsjkars. Ook in vroegere Armeense gebieden die nu toebehoren aan buurlanden als Turkije, Azerbeidzjan en Georgië bevinden zich nog chatsjkars, die daar vaak sterk worden verwaarloosd. De mooiste exemplaren troffen we aan in Geghard, bij het Sevanmeer en Gosjavank.

GARNI TEMPEL

Vanuit het Geghard klooster nemen we een taxi terug naar de Garni tempel.

Tijdens een aardbeving in 1679 stortte het gebouw geheel in elkaar. In de Sovjettijd heeft men de tempel weer opgebouwd, zo veel mogelijk met het nog overal liggende originele bouwmateriaal. De aan een prachtige kloof gelegen tempel komt bij mij niet zo heel authentiek over, maar het uitzicht is werkelijk fenomenaal.

Het plaatsje Garni heeft een regelmatige verbinding met de marsruthka terug naar de Gai straat in Jerevan.

TSACHKADZOR

Voor 30.000 Armenische Dram, omgerekend een kleine 60 euro, charteren we een taxichauffeur voor een roadtrip in de omgeving.

De eerste bestemming is Tsachkadzor, het enige skioord van Armenië.

We rijden eerst min of meer paralel aan de rivier de Hrazdan. Net voorbij de gelijknamige provinciehoofdstad Hrazdan ligt het dorpje Tschachkadzor. In de winter wordt hier geskied en er is een ruim aanbod aan skivoorzieningen, hetzij uiteraard een stuk bescheidener dan in de Alpen. Zo is er een lange kabelbaan naar de hoogste berg in de omgeving, de Tsaghkuniats 2820m. In de zomer is het eveneens de moeite waard om dit skioord te bezoeken, je kunt in de omgeving prachtig wandelen en de kabelbaan is het hele jaar door in functie. Helaas is het vandaag een grijze, gure dag en de bergen zijn verstopt achter een dik wolkendek. We besluiten om het skioord te laten voor wat het is om een bezoekje te brengen aan het kerkje verderop in het dorp, dat voorzien blijkt te zijn van een fraaie verzameling chatsjkars.

SEVAN

Na een uur rijden vanuit Jerevan bereiken we Sevan, een stadje ten noorden van de hoofdstad niet ver van het Sevanmeer. In de zomer is het hier een drukte van jewelste, vooral rond de hoofdstraat. De stranden liggen een aantal kilometers zuidelijker en staan 's zomers vol met bars, cafés en restaurants.

Niet ver van deze zandstranden is een heuvelachtig schiereiland, waarop het 9e eeuwse Sevan-klooster ligt. Na een flinke klim treffen we er twee mooie kerkjes aan, de Arakelots-kerk en de Astvatsatsin-kerk.

Ook liggen hier nog een aantal nog gave chatsjkars en het is genieten van het uitzicht over het meer en de omliggende bergen.

Samen met het Khor Virap-klooster waarschijnlijk de meest gefotografeerde plek van Armenië.

SEVAN MEER

Het Sevan-meer ligt op een hoogte van 1900m en is daarmee een van de hoogst gelegen zoetwatermeren ter wereld. Vroeger lag het nog 20m hoger, maar dubieuze irrigatiemethoden van de Sovjets hebben het waterpeil flink doen dalen. Inmiddels stijgt het waterpeil weer, wat ook een positief effect heeft op de visstand.

DILIDZJAN

Vooral het gebied rondom Dilidzja in een populair gebied voor wandelaars en natuurliefhebbers. In de communistische tijd was dit in de bergen gelegen stadje een populair kuuroord onder de Sovjetelite. Ze hadden speciale vakantiewoningen en eigen sanatoria waar ze de zomermaanden doorbrachten. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie viel deze vaste clientele weg en raakte Dilidzjan in verval. Inmiddels zijn de vakantiewoningen en sanatoria weer opgepoetst; ze zijn nu open voor iedereen. Dankzij dit luxe aanbod aan accommodatie en de mooie omgeving met historische bezienswaardigheden is dit stadje uitgegroeid tot een van de aantrekkelijkste toeristische verblijfplaatsen in Armenië. De sfeer is er ontspannen en er is een groot aanbod aan leuke eethuisjes.

Ten zuidoosten van Dilidzjan vind je het prachtige heuvelachtige Dilidzjan Nationaal Park. Iets ten zuiden van het Parz-meer ligt mooi in de heuvels op een open veld het Goshavank klooster.

Dit land en zijn bevolking heeft behoorlijk wat pech te verwerken gehad in de loop der tijden. Ooit was dit een machtig rijk dat zich uitstrekte van de Middellandse- tot de Kaspische Zee. Van dit grondgebied is nog maar een fraktie over, dat ingesloten ligt tussen diverse andere landen. En met een groot deel van die buurlanden is bonje, waardoor de grenzen gesloten zijn en in de grensgebieden steeds onrust ontstaat en een politiek onstabiele situatie. De Armeense genocide die tussen 1915 en 1922 plaatsvond heeft bij de Armenen diepe sporen nagelaten.  Deze tragedie heeft nooit veel aandacht gekregen in de rest van de wereld en wordt door veel landen niet erkent. Daarom wordt het ook wel de 'vergeten genocide' genoemd. Meer dan een miljoen landgenoten zijn vermoord, er zijn schattingen van anderhalf miljoen slachtoffers.

Het Ottomaanse rijk was grotendeels islamitisch, maar er woonden ook 2 miljoen christelijke Armenen. In de ogen van de islamitische Ottomanen vormden de christelijke Armeniërs een bedreiging voor het gedroomde grote Turkse rijk. Dit nationalistische sentiment, mondde uit in een grote volkerenmoord. Duizenden Armenen werden zonder vorm van proces vermoord of gedeporteerd naar een uithoek van Syrië middels de zogenaamde dodenmarsen, die vrijwel niemand overleefde.

Turkije, de staat die het Ottomaanse rijk opvolgde, ontkent dat er sprake was van genocide.

Deze massamoord die plaats vond in het Ottomaanse rijk, het huidige Turkije, vormt nog steeds een diepe open wond in de Armeense samenleving. Om het Armeense volk te begrijpen kun je niet om deze geschiedenis heen, die heeft gezorgd voor een grote diaspora. Door deze enorme volksverhuizing zijn de Armenen verspreid over de hele wereld.  Van de naar schatting 8 miljoen Armeniërs die onze aarde telt, wonen er maar dik 2 miljoen op het grondgebied van de huidige Republiek Armenië. De rest leeft in een wereldwijde diaspora, die vooral ontstaan is na de Turkse genocide, maar die een nieuwe impuls kreeg na het vertrek van de Sovjets uit Armenië in 1991. 

Terug in de richting van Dilidzjan brengen we nog een bezoekje aan een goed bewaard 12e eeuws klooster, het Haghartsin klooster. Op het kloosterterrein bevinden zich 3 kerken. Ook op het terrein van dit klooster zijn weer enkele mooie chatsjkars te bewonderen.

Aan het einde van de dag met een hoog klooster- en kerken gehalte keren we moe en voldaan terug richting Jerevan voor de laatste nacht in Armenië.