Na een mooie busrit vanuit Tuzla door een prachtig heuvellandschap komen we zo'n 3 uur later aan op het busstation van Sarajevo. De afstand tussen de 2 steden is niet meer dan 125km, maar snelwegen zijn hier niet en over de bergwegen doet de bus het rustig aan. Het is geen straf om onderweg te genieten van het landschap en het plattelandsleven.

Inmiddels is er een voorzichtig zonnetje door de wolken gebroken, maar het is wel fris als we op de tram wachten die ons naar het centrum moet brengen.

Sarajevo ligt in een vallei aan de rivieren Miljacka en Bosna, omringd door vijf bergen van de Dinarische Alpen. In Stari Grad, het oude stadsgedeelte met de Turkse wijk, hebben we een appartementje gehuurd voor het weekend. In dit culturele deel van de stad komt ook de locale bevolking graag samen om elkaar te ontmoeten op deze mooie zondagmiddag. Smalle, hobbelige, steile straatjes en vanaf de heuvels is er een mooi uitzicht op de stad. Dit deel van Sarajevo stamt uit de Ottomaanse tijd, is geheel autovrij en heeft prachtige oude bouwwerken zoals de Gazi Husrev Moskee, de Kuršumlija medresa en de bibliotheek uit 1530.

Ooit het trieste middelpunt van de oorlog met Servië, inmiddels heeft Sarajevo zich goed hersteld en is symbool geworden voor leven en overleven tijdens die brute en bizarre jaren.

Vele bevolkingsgroepen hebben hier samengeleefd, de Turken lieten hun sporen na in de vorm van de vele moskeeën, de Sebilj, een Turkse waterbron op het Duivenplein, de huisjes in Turkse stijl, waterpijpen, de eetcultuur en ook de bosanska kahva (Bosnische koffie, die verdacht veel lijkt op de Turkse koffie) staat overal klaar. 

Alle verschillende religies hebben de nodige conflicten opgeleverd, maar de diverse culturen hebben ook hun stempel gedrukt op de stad met een mix van invloeden.

Zo zijn er naast de moskeeën ook een sinagoge, orthodoxe kerk en een katholieke kerk bij elkaar in een straal van 200 meter . Naast de ellende uit de 20e eeuw, zie je ook het mooie deel uit een verder verleden.

Sarajevo was de eerste stad in Europa waar een elektrische tram reed en ruim een eeuw later is dit nog steeds een handige manier om je te verplaatsen. Voor omgerekend zo'n 0,80 eurocent komen we bij ons appartementje te midden van het gezellige historische centrum en alle bezienswaardigheden. Het centrum is compact en midden in de oude stad aangekomen is alles te bereiken met een mooie stadswandeling. Als we de sleutel van het appartement hebben ontvangen en wat hebben gedronken trekken we er meteen op uit.

Dan blijkt al gauw dat Sarajevo een rustige, maar gevarieerde stad is, een plek waar oost en west samenkomen. Het historische centrum is te verdelen in twee gebieden, die elk een andere belangrijke periode van de stad weergeven. Een prachtige mix van historische Ottomaanse bouwwerken en imposante Habsburgse kenmerken, zo wordt de stad omschreven in de toeristenfolder. En daarmee is niets teveel gezegd.

De stad zit vol met geschiedenis. In Sarajevo speelde de aanleiding van de Eerste Wereldoorlog zich af en de stad had een belangrijke positie in de Joegoslavische tijd.

De smalle hobbelige straatjes van de Osmaanse wijk Bašcaršija staan in groot contrast met de pracht en praal van de brede Habsburgse alleeën.  De kleine Turkse huisjes met restaurantjes en souvenirshops maken plaats voor statige panden, die qua architectuur aan Wenen of Boedapest doen denken. Hier zijn de straten breed en recht, de gebouwen imposant.

Deze abrupte overgang wordt ook gemarkeerd door een grenslijn over de weg: ‘Sarajevo meeting of cultures’.

Na eeuwenlang overheerst te zijn door het Ottomaanse Rijk, werd Bosnië en Herzegovina in 1878 ingelijfd bij Oostenrijk-Hongarije, ofwel het Habsburgse Rijk. De invloeden van deze beide perioden zijn tegenwoordig nog duidelijk zichtbaar in de stad.

Baščaršija is het oude stadscentrum waar de Ottomaanse geschiedenis het beste zichtbaar is met de oude bazaar en het historische en culturele centrum van Sarajevo. Naast de verschillende grote moskeeën zijn hier de vele toeristische kraampjes waar mooie sjaals, boze ogen, glimmende theeserviesjes  en vele andere souvenirs te kust en te keur uitgestald liggen.

Loop een van de vele poortjes door en je komt uit bij schattige binnenpleinen met terrassen en eethuisjes waar je je te buiten kunt gaan aan taartjes en baklava. De sfeer in Baščaršija is gemoedelijk en oosters, onmogelijk voor te stellen dat Sarajevo er nog geen twintig jaar geleden heel anders uit zag en de kogels en granaten hier om je oren vlogen. De straten en pleinen ademen een geschiedenis van tegenstellingen uit.

De flats hier achter stammen uit de socialistische periode onder Tito. En dan heb je daar achter nog de jarentachtigwijk, gebouwd voor de Olympische Spelen in 1984.

De ligging tussen de heuvels geeft Sarajevo een geborgen karakter. Als de stad gaat slapen en de zon ondergaat achter de eindeloze flatwijken, terwijl het gezang uit honderden minaretten klinkt wordt die bijzondere sfeer nog duidelijker voelbaar.

Als we de straat Kovači bij ons appartementje uitlopen, komen we al snel op een omhooglopende weg naar Zuta Tabija, het Gele Bastion. Een vrij steil en een pittig klimmetje naar boven, dus goed voor de kuitspieren en om alle calorieën van de Bosnische lekkernijen kwijt te raken. De inspanning wordt rijkelijk beloond met een mooi, wijds uitzicht over stad en omgeving.

Ondanks de littekens, heeft de stad in het hart van de Balkan zijn ritme hervonden. De kogelgaten worden weggeplamuurd, de ruïnes herbouwd. Sarajevo is meer dan een oorlogsmonument, het is een stad die leeft en naar de toekomst kijkt.

Maar misschien mag de oorlog nog wel wat meer aandacht krijgen in de stad. Zoals Berlijn ook zijn verleden laat zien. Deze periode, hoe zwaar die ook was, is onderdeel van de identiteit van Sarajevo."

Net als de hoogtepunten die het verleden heeft meegemaakt, waaronder de Olympische winterspelen die in 1984 in Sarajevo werden gehouden. Deze Olympische winterspelen worden beschouwd als de meest succesvolle spelen in de geschiedenis.

Met het uitbreken van de Joegoslavische burgeroorlog veranderde het vreedzaam samenleven van de verschillende volkeren. De Republiek Joegoslavie bestond uit verschillende deelstaten, tot in 1992 Bosnië in navolging van Kroatië en Slovenië, zich onafhankelijk verklaarde en Joegoslavie uit elkaar viel. Servië was het niet eens met deze onafhankelijkheidsverklaring en dit was het begin van een grote burgeroorlog in de Balkan. Deelstaat Servië had zijn zinnen gezet op een grote Servische staat waarin alle Serven van het voormalige Joegoslavie zouden wonen. En aangezien er in Bosnië veel Serven wonen, moest ook Bosnië deel uit gaan maken van die Servische staat. Bosnie kwam hier tegen in verzet en dat was het begin van een 4 jaar durende zeer wrede strijd tussen verschillende bevolkingsgroepen waarbij in totaal meer dan 100.000 slachtoffers vielen.

Belangrijk gedeelte van deze strijd werd hier in Sarajevo uitgevochten, de stad werd belegerd door Servische troepen en een deel van de stad werd afgesloten van elektriciteit , voedsel, water en medicijnen. Een nauwelijks voor te stellen situatie, ook voor de inwoners van de stad die moesten zien te overleven.

Tegenwoordig is de stad helaas niet meer zo gemixt, op veel plekken in de stad wonen en leven de verschillende bevolkingsgroepen apart van elkaar. Net als in Mostar waar we eerder zagen dat aan de ene kant van de brug het Islamitische deel ligt en aan de andere kant het Kroatische deel. Sommige bewoners komen nog steeds niet aan de andere kant van het water. Etniciteit blijft tot op de dag van vandaag ingewikkeld.

Sarajevo is tijdens de burgeroorlog zo'n 3 jaar lang beschoten en gebombardeerd en is daardoor lange tijd afgesloten geweest van de buitenwereld. Een gruwelijk aantal doden en gewonden mensen als gevolg. Er vonden gemiddeld 329 bominslagen per dag plaats waar een record werd bereikt op 22 Juli 1993 toen er 3777 inslagen werden geteld. Met zoveel inslagen kun je je wel voorstellen dat elk gebouw in de stad schade had geleden. Sarajevo telde in deze tijd vele ruïnes en muren die volzaten met kogelgaten. 

De bewoners van Sarajevo leefden zonder elektriciteit, verwarming, medische zorg én er was een gebrek aan water en voedsel. Wel was er een tunnel die onder het vliegveld doorliep en zo enkele inwoners kon voorzien van deze levensbehoeften.

In de heuvels en dalen van de stad proberen Sarjevo's inwoners nu beetje bij beetje hun draai weer te vinden, te midden van de duizenden doden die op de vele kerkhoven begraven liggen.

.

We steken de rivier over via de Latinska Cuprija, de Latijnse brug over de Miljacka rivier, een van overblijfselen uit de Ottomaanse tijd van Sarajevo. Het is een van de oudste bezienswaardigheden, de eerste brug op deze plaats zal rond 1514 gebouwd zijn en was gemaakt van hout. In 1565 kwam hiervoor een stenen brug in de plaats die na een overstroming in 1791 hersteld werd. Op het noordelijke uiteinde van de brug werd in 1914 kroonprins Frans Ferdinand, de troonopvolger van Oostenrijk-Hongarije en zijn zwangere vrouw Sofia vermoord door een Bosnisch-Servische nationalist. Een museum over deze gebeurtenis, die aanleiding was tot het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog ligt aan de overkant van de rivier.

Als we na het weekend de stad weer uitrijden om morgenochtend huiswaarts te vliegen, verandert het karakter van de stad opnieuw volledig. De grote grijze woonflats in de grauwe communistische flatwijken herinneren aan het Joegoslavië van Tito, terwijl kogelgaten en beschadigde gebouwen nog steeds het uiteenvallen symboliseren.

Sarajevo is in de communistische tijd enorm gegroeid. Nieuwe winkelcentra zijn verrezen en verderop doemen de glimmende torens op van het Sarajevo City Center op, dat tientallen luxewinkels en hotels herbergt.

De nieuwe wijken zijn aan weerskanten van de Zmaja od Bosne gebouwd. Deze brede en drukke straat wordt ook wel ‘Snipers Alley’ genoemd, vanwege het grote aantal sluipschutters, dat zich hier tijdens de oorlog ophield. Hoewel er steeds meer is opgeknapt, staan er nog steeds gebouwen die kogelgaten aan de beschietingen vanaf de heuvels overgehouden hebben.

De heuvels rondom de stad, waarop veel van Sarajevo's buitenwijken gebouwd zijn, bieden een vrediger aanblik en ademen een rustieke sfeer.  Sommige doen denken aan bergdorpjes, hier ontvlucht je de drukte van de stad. In de villa's en grote huizen wonen de rijke Bosniërs, expats en ambassadepersoneel. Er staan ook nog huizen in oriëntaalse stijl en vele kleine moskeetjes.

Sarajevo is een stad met veel geschiedenis en verdriet, maar ook met vele karakters en levendigheid. Alhoewel de woonwijken geen bezienswaardigheden hebben, volstaat alleen een wandeling door het centrum niet om een volledige indruk van de stad te krijgen.

Deze stedentrip naar Sarajevo was een bijzondere stedentrip. De gemoedelijke hoofdstad van Bosnië-Herzegovina heeft veel te bieden. Zo heeft elke wijk van Sarajevo een eigen karakter en is de stad omringd door een groot stuk prachtige natuur.

Dit weekendje was dan ook veel te kort om de stad goed te leren kennen en ik sluit niet uit nog eens terug te willen komen in dit land en zijn hoofdstad.

Nu hebben we nog een mooie rit naar Tuzla en een kort bezoekje aan deze derde stad van Bosnië tegoed voordat WizzAir ons weer terugbrengt naar Eindhoven.

TUZLA

Bij aankomst op het busstation lijkt Tuzla in eerste instantie een wat rommelige, grauwe stad waar buiten de nieuwe shoppingmalls niet veel te beleven valt. Er is ook een kleurig en aangeharkt oud centrum, dat er aan het einde van de middag nogal verlaten bij ligt . De rustige stad straalt tolerantie en vriendelijkheid uit, maar is weinig levendig. Het lijkt of de halve stad in winterslaap is, wellicht ziet het er in de zomer wat vrolijker uit.

Tuzla is Turks voor 'plaats van zout' en de geschiedenis van de stad is dan ook nauw met het zout verbonden dat zich in lagen onder de stad bevindt. In Joegoslavië was Tuzla een belangrijk industrieel centrum vanwege de zoutmijnen. Chemische industrie, die van het in de omgeving gewonnen zout gebruikmaakte, vestigde zich op grote schaal in de stad. De fabrieken hebben de oorlog overleefd en doen ook nu nog dienst, maar kunnen nauwelijks meer concurreren op de wereldmarkt. Verouderde technieken veroorzaken milieuproblemen in Tuzla en omgeving. Daarnaast bedreigt de door de zoutwinning veroorzaakte bodemdaling het oude centrum van de stad.

In het centrum ligt ook het Pannonian Lake, een zoutmeer met een stadsstrand.

Tot kort voor het einde van de oorlog was Tuzla nog een eiland van vrede in een zee van oorlogsgeweld. Terwijl andere steden tot op het bot verdeeld raakten, zag je hier de Bosniakken, Serviërs en Kroaten nog samen op straat in deze safe area. Tot die donderdagavond 25 mei 1995, die bij de inwoners van Tuzla in het geheugen staat gegrift. Het zonnige lenteweer op deze Hemelvaartdag heeft heel wat mensen naar de terrasjes in de oude stad gelokt. Op het Kapija, een pleintje dat sinds jaar en dag fungeert als ontmoetingsplek van studenten en jongeren in de stad, is het gezellig druk. Aan die gewoonte heeft de jarenlange oorlog niets veranderd.

Net toen de zon achter de omliggende heuvels wegzakte, ontplofte midden op de promenade een mortiergranaat. Het oude plein veranderde in een slagveld: 71 -veelal jonge- mensen kwamen om, het aantal zwaar gewonden en blijvend gehandicapten liep in de honderden. De meeste slachtoffers waren tussen de 17 en 26 jaar. Alle signalen wezen op de Bosnisch-Servische troepen die zich in de heuvels hadden verschanst.